نحوي حالتونه (cases)
د ګرامري اصولو له مخي په يوه جمله کي د د فعل سره تړلي د اسم يا ضمير وظيفې او څرنګوالي ته نحوي حالتونه (cases) ويل کيږي. دغه حالتونه د بېلګي په توګه په بعضو ژبو کي د اسم يا ضمير د مورفولوژيک شکل په تغير لکه د وروستاړي (suffix) په اضافه کيدلو، د حرف ظرف (adverb) په استعمال يا په ورته نورو اوزارونو ښودل کيدلای سي.
د مثال په توګه په پښتو کي «سړی» يو اسم دی او د يو نيغ او بل کوږ نحوي حالت لرلای سي چي په کوږ حالت کي يې درېم ندايي حالت هم شميرلای سو:
آ سړيه، دلته څه کوې؟ (ندائي حالت/vocative case)
سړی حيران دی چي څه ووايي. (سيده حالت/direct case)
نوکر وږي سړي ته ډوډۍ ورکړه. (کوږ يا مائل حالت/oblique case)
که د «سړی» د لغت جمع واخلو نو بيا «سړيو» او «سړي» نحوي حالتونه سته.
د سانسکريت نحوي حالتونه (विभक्ति/vibhakti/ويبهکتي)
په سانسکريت کي اسمونه (nouns) يا د اسمونو سره تړلي لغتونه (nominals) درې ممکنه جنسيتونه (gender) لرلای سي چي له مذکر، مؤنث او مخنث څخه عبارت دي. د دې تر څنګ درې بېل شمېرې (number) لکه واحد، غبرګ (دوه) او جمع (تر دوو زيات) هم ممکن دي. بل د دغې ژبي اسمونه اته بېل نحوي حالتونه (cases) لرلای سي. دا چي يو اسم په جمله کي په کوم نحوي حالت کي قرار لري، په سانسکريت کي له اتو دغو حالتونو څخه د هر يو له پاره ځانګړې پوښتنه د شته اسم د نحوي حالت په موندلو کي مرسته کولای سي:
۱ ـ ـ فاعلي حالت
(प्रथमा/prathamā/nominative /پراتهَما)
پوښتنه: څوک؟ چا؟ څه شی؟
فاعلي حالت د سانسکريتي اسمونو لومړی نحوي حالت دی. په دغه حالت کي د اسم وظيفه دا وي چي فاعل په ګوته کړي. يعني که ووايو
«कृष्णो वनं गच्छति / *کرشنو ونم ګَچَهتي» يعني «کرشنا ځنګل ته ځي» نو «کرشنا» د فعل ښکاره کوونکی يعني فاعل دی. د پوښتني له لاري هم په دغه جمله کي فاعل اسم موندلای سو چي وپوښتو «څوک ځي؟/कः गच्छति?/کَــــــهــَ ګَچَهتي؟» په جواب کي يې راته دستي فاعلي حالت لرونکی اسم څرګنديږي چي«कृष्णः गच्छति / کريشنَهَـ ګچَهـتي» يعني «کرشنا ځي». څوک ځي؟ کرشنا ځي!
بله بېلګه ده «बालः गच्छति / نالَکَهَـ ګچَهـتي » يعني «هلک ځي» يادولای سو چي پکښي «बालः» فاعل دی.
که د « पुष्पं विकसति/ پُشپم ويکستي» يعني «ګل غوړيږي» په جمله کي د سوال په مرسته د فاعل موندل وغواړو نو بايد وپوښتو چي «څه شی غوړيږي؟/ कः विकसति?/ کَــــــهــَ ويکستي؟». جواب يې «ګل غوړيږي» د «ګل» اسم د فاعل په توګه راښيي.
* نوټ: دا چي په سانسکريت جمله کي «کرشنا» په «کرشنو/कृष्णो » اوښتی دی، وجه يې د سانسکريت ساندهي اصول دي چي په هکله يې د دغه کتاب په اړونده څپرکي « د سانسکريت لغتونو وصل (संधि/saṃdhi / سَندهي يا سَمدهي)» کي تفصيلات لوستلای سئ.
دا چي اسمونه په فاعلي نحوي حالت کي کوم تصريفي اشکال لري (تصريف يا declension يې څنګه کيږي) په لاندني جدول کي يې بېلګي کتلای سو:
دا چي په فاعلي نحوي حالت کي د سانسکريت ضميرونه څنګه تصريف کيږي، په لاندني جدول کي يې کتلای سئ:
د سواليه لغتونو «کوم» او «څه شی» د فاعلي حالت تصريفي اشکال داسي دي:
د ۸ برخي پای
منبع: د «سانسکريت لنډ تعارف او زر مهمي جملې يې» په نوم د احمدولي اڅکزي له ناچاپ اثر څخه
که غواړئ چي د دغې لړۍ نوري ليکنې هم ولولئ نو پر لاندني لينک کليک وکړئ:
د خپرو سوو برخو ليسټ
د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________
د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________
