د پښتو ژبي يو لنډ تعارف ـ لطيف جان بابی

د پښتو په باره کښي
لطيف جان بابی

پښتو يوه ډيره لرغؤنې آريايي ژبه ده چي د سامي او عبري ژبو سره هيڅ اړه نه لري. پښتو د ويدي او اويستايي مهالونو مخکښي د پښتؤن ،پکهت یا پښت د لؤی ټبر لرغؤنې ژبه وه. پښتو لکه آريک غؤندي ډيره لرغؤنې او زړه آريايي يا هيندواروپايي ژبه ده، چي لرغؤني ژبپوهان يې د سنسکريت او اوستا خور گڼي 
پښتو د زند او سنسکريت سره ډير ورته والى او نژدېتوب لري او د آريايي ژبؤ سره بنسټيزي رودې یا قاعدې او وييز یا لغوي گډؤن لري.
د ډيرؤ پخوانيؤ مهالؤنؤ څخه دا دود ؤ چي د ټبرؤنؤ يا اؤلسؤنؤ پر نؤم به يې اؤږد(و) ور زيات کړ او د هغه اؤلس د ژبي نؤم به سؤ لکه د ايندکي او پاړس څخه چي د (و) په زياتوالي سره ايندکو او پاړسو جوړه سوله، نو په همدې ډول د پښت څخه د و په زياتوالي پښتو ژبه جوړه سوله چي د پښتؤن ټبر ژبه ده. 
پښتو د سنسکريت او اويستا سره په يوه هيواد کښي زېږېدلې ده، سنسکريت د هيند په ارتؤ او پراخؤ ورشوگانؤ کښي خپره سوله، اويستا په باختر کښي ځوانۍ ته ورسېدله او پښتو د پښتنو سره يوځاى پخپلؤ غرؤنؤ کښي تر اؤسه پوري ژوندۍ پاته ده.
پښتو له آريک مهاله همداسي آريکه ،سپېڅلې، بکره او پېغله راپاته ده چي په نونسمه زييځه یا مېلادي پېړۍ کښي د اروپايي ژبپوهانؤ، توکمپوهانؤ او ختيځپوهانؤ د پاملرني وړ وگرځېدله، دغؤ پوهانؤ چي د مصر زاړۀ ليکؤنه، د ايران ډبرليکؤنه، د هيند او چين زړې ژبي چي اؤس ژوندۍ نه دي او نه ويل کيږي زده کړلې او ډيرؤ ته يې بيرته ساوي ورکړلې، دؤى آريايي ژبي زده کړلې، زاړۀ پډيان یا کتابؤنه يې وژباړل، زړه پاړسو، پهلوي او پښتو يې ولوستلې او دا يې په زبات ورسوله چي پښتو ژبه د سميټيک يا سامي ژبؤ سره اړيکي نه لري بلکي د هيند ؤ آرين ژبؤ څخه يوه سؤچه ژبه ده چي د ويؤنؤ، رودو یا قاعدؤ او پښويي یا گرامر له مخي د سامي ژبؤ سره هيڅ تړاو نه لري.
پښتنو د خپلي ژبي په باره کښي ډيري لږ کښني او ليکني کړي دي دا ځکه چي پښتانۀ جنگيالي وگړي دي، جنگي مهارتؤنه يې خورا ډير لرغؤنتوب لري خؤ د ليکڼي یا قلم چلولؤ او پرهنگي
چارؤ په سمبالتيا کښي ورؤسته پاته راغلي دي. کورؤنه دي د دباندنيؤ څېړؤنکؤ او ژبپوهانؤ ودان وي چي د دې ژبي د لرغؤنتوب پلټني او څېړني يې کړي دي.
پښتو چا هيندو آريایي، چا سامي ، چا ساکي، اوچا هم  سيتي ژبه بللې ده.
راورټي وايي چي پښتو لرغؤنې ژبه ده ، د زند ، پهلوي او عبري څخه یې راوتلې ګڼي. 
سرويليم جونز د بنگال د آسيايي ټولني مشر تر راورټي ډېر مخکښي پښتو د سامي څخه راوتلې گڼلې وه او و کلداني ژبي ته يې ډېره نژدې بلله.
کلاپروت نؤمور ختيځپوهاند دئ چي په ١٨١٠ زييځ یا ميلادي کښي يې د پښتو ساميتوب رد کړ او و يې ويل چي د پښتو ويؤنه او پښويه د سامي سره هيڅ اړه نه لري بلکي پښتو يې يوه آريايي ژبه وگڼل چي د هيندو جرمانيک د ډلي يوه ستره څانگه ده.
الفنسټن منستوراټ په ١٨١٤ زييځ یا ميلادي کښي ٢١٨پښتو ويؤنه د عبراني او کلداني سره پرتله کړله او وایي چي پښتو د کلداني ژبي سره هیڅ تړاو نه لري.
جان مالکم هم پښتو او کلداني ژبي سره پرتله کړلې چي هيڅ نژدېوالى يې په نښه نه کړ ځکه يې د پښتو د کلدانيتوب سوچ و نه مانه.
برنارد ډورن په ١٨٦٣ زييځ یا ميلادي کښي پښتو د کلداني سره پرتله کړله او پدې گروه سو چي پښتو او کلداني په ويؤنؤ او پښويه یا گرامر کښي هيڅ ډول نژدېوالى نه لري بلکي پښتو يې يوه آريايي ژبه وگڼل او د هيندؤ پاړسي ژبؤ په يوه لويه کورنۍ پوري يې وتړله.
رابرت ليچ په ١٨٣٩ زييځ یا ميلادي کښي د بنگال د آسيايي ټولني په غؤنډلپاڼه یا مجله کښي د پښتو او سنسکريت ژبو ږغؤنه سره پرتله کړله او پښتو يې په ډاگه کړله چي د سنسکريټ بڼه لري. 
ارنست ترومپ په دې گروه ؤ چي پښتو د مگادي پراکريت سره ډېر نژدې خصوصيات لري خؤ بيا هم د پراکريت يو ويښت یا لهجه نه دۀ بلکي ځانته يوه ډېره ډېره لرغؤنې او خورا زړه ژبه ده . 
رودولف هورنل پخپل پډي یا کتاب کښي چي د گادي ژبؤ پرتليزه پښويه نؤميږي ليکي چي د هيند شمال لوېديځؤ پولؤ ته پراکريت ويل کيږي خؤ له دې ځاى څخه هاخوا ته پښتو او کافري ژبي دي. دى وايي چي پښتو د مگادي پراکريت سره گډ خصوصيات لري نو له دې څخه څرگنديږي چي مگٰادي پراکريت او پښتو په لرغؤنؤ زمانو کښي ډيري سره نژدې وې او کېداى سي چي يوه ژبه به وه. 
ماکس ميولر په ١٨٥٥ زييځ یا مېلادي کښي پخپل خپارۀ سوي پډي کښي چي په ختيځ کښي د جنګ د منځ ژبي نؤمیږي،وايي چي افغاني يا پښتو ژبه د پښويي له کبله د پاړس د ژبؤ په ډله کښي راځي او ١٨٦٢ زييځ  یا مېلادي کال پخپل بل خپاره سوي پډي یا کتاب کښي چي د افغانانؤ ژبه نؤميږي پښتو يې د ايراني ژبؤ په ختيځه ډله کښي د زند سره مؤښلولې ده. 
جيمز ډار ميسټټر پښتو او زند سره پرتله کړلې او وایي چي پښتو او زند دغؤمره نژدېوالى لري لکه نوې پاړسي چي يې له زړې پاړسي سره لري خؤ پښتو د اوستا او سنسکريټ غؤندي ډېره زړه او لرغؤنې ژبه ګڼي چي ژبپوهانؤ د اوستا او سنسکريټ همزولې  گڼلې ده.
د ټولو آريايانؤ يوه گډه ژبه وه چي آريک نؤمېدله چي تر ٢٤٠٠ قبل المېلاد پوري وه او کله چي آريايان يو له بله جلا سول نو ژبي يې هم سره بيلي سولې 
اوستا او سنسکريت دوې نؤموري ژبي دي چي يوې په اوسني بلخ یا لرغؤني پښتي او دوهمي په هيند کښي وده وموندل، زړتښت په پښتي یا اوسني بلخ کښي ؤ  او هديره يې هم همدلته وه.
بلخ تؤرکى تورى دئ چي زړه بڼه يې بالخ دئ چي د ښار په ډول څو کليؤ ته ويل کيږي.
پښتو شمال ختيزه آريایي ژبه ده چي د خپلؤ ويؤنکؤ سره په دوهمه مخزييځه یا قبل المېلاد پېړۍ کښي ساکستان یا اوسني سيستان ته لېږدېدلې ده چي تر دغه لېږد مخکښي د پاميري لهجو په تېره بيا د مونجي او ييدغا سره يو ځاى ويل کېدله.
زړه پښتو د اويستا سره ډېر نژدېوالى لري چي ورؤسته يې منځنۍ دوره په ساکستان یا اوسني سيستان، هيلمند، غور او اراکوزيا یا کندهار کښي تېره کړې ده او بيا يې نوې دوره د کسي یا سليمان په غرۀ کښي تېره کړې ده او په نوره پښتونخوا کښي تر بشپړتوبه رسېدلې ده.
مورگين سټېرني د پښتو په نړيوال سيمينار(١٩٥٧)کښي پښتو له پارثواparsauh يا parsa/u څخه رااخيستې بولي چي اصل يې په پرسواشparsuash پسې وړي چي آثوري انډول يې پارسوparsu او يوناني يې پرسيسpersis ده چي هخامنشيانؤ پاړس بللى دئ چي د پهلو سره اړوند لري چي په زړې بڼي پرثوه پسې ځي او بيا پښتو Pashto له زړې  پرشتواparshtawaa څخه انگېري. مورگين سټېرني پښتو د ساکانؤ يوه لهجه گڼي. 
د مارگين سټيرني د نظريې پر سټه داسي ایسي چي پښتو دوه زره کاله وړاندي دود درلود او مشرانؤ يې تر زییځ یا میلاد سل کاله مخکښي په ٩٧ مخزییزييځ یا قبل الميلاد  په نننۍ پښتونخوا کښي واکمني لرله چي په پينځمه زييځه یا مېلادي پېړۍ کښي پاى ته ورسېدله او ژبه يې هم پسې ورکه سوله.
مارگين سټېرني پښتي/بخدي، یا نننى بلخ  د پښتو ژبي لؤمړنۍ مېنه او زانګو ګڼي او يا دا چي د ساکانؤ د يوې ژبي سره اړيکي لري چي ختيځي ژبي ته نژدې ده، او وایي چي د ساکانؤ يوه ډله (دها) نؤمېدله چي په پښتي یا نننى بلخ کښي اوسېدله. مارگين سټېرني دا هم وايي چي کېداى سي د پښتو لرغؤنې بڼه پاړسوانه وي چي له پاړس څخه راوتلې وي.
پښتو د خپلؤ ويؤنکؤ سره د باختر او پامير یا د هومه ورگه ساکانؤ له سيمي څخه په درېيمه مخزییځه یا قبل المیلاد پېړۍ کښي ساکستان یا اوسني سيستان ته ولېږدېدله او بيا تر غور، هيلمند او کسي غره پوري خپره سوله. 
گايگر، دارمسټټړ او مارگين سټيرن پدې گروه ول چي پښتو يوه نيگه آريايي ژبه ده او یا د يوې بلي ژبي سره زياتي اړيکي لري کؤم چي اوستا  ته ډېره نژدې ده.
دارمسټټر وایي چي پښتو د ساکانؤ يوه لهجه ده، چي لږ تر لږه دوه نيم زره کاله پخوا معموله وه ځکه چي د ساکانؤ مشران تر زييځ / مېلاد سل کاله مخکښي په نننۍ پښتونخوا کښي مسلط سول، په پينځم زييځ/ مېلادي يې تسلط پاى ته ورسېد او په پسې يې ژبه هم لادرکه سوله.
پښتو کېداى سي چي د يوناني پرسوا((parsawa  سره سمؤن ولري چي په اوستا کښي پرشتا(parshta) شا" او په سنسکريټ کښي پړشټا((prhshtha شا، اوچت، لوړتيا" سره چي پړستانا prhstaanaa غرني وگړى ته وايي چي د پښتؤن سره نژدېوالى لري.
ځيني پوهان لکه مکينزي پښتو د پرثوا / پرثووا(parsawaa) یا خراسان" او پښتؤن له(parswaana) څخه گڼي چي د پاړسيانؤ ((persians، او پارتيانؤ(Parthians) له زړو نؤمؤنؤ سره اړيکي لري.
پرثوو(پښتنو) په پرثووا کښي چي د اوسني خراسان سيمي يې وې پاچاهي جوړه کړله چي لويه ټولواکي یا امپراتوري سوله چي پولي يې تر فرات سيند، جهيلم سيند، بغداد او تاکسيلا پوري غزېدلي وې اوهغؤ وګړؤ چي پر پرثووا باندي يې واکمني کوله پرثووان نؤمېدل چي تړاو يې د پرثووا سره ؤ. د پرثووا پاچاهي په ٢٢٤ مخزييځ/ ق م کښي ساسانيانؤ ونړوله چي تر دغه ورؤسته پرثوي په پهلوي واوښتله او پرثووا په پهلوا واوښتل. دغه مهال تر اؤومي پېړۍ پوري دوام وکړ، تر هغو چي مسلمانانؤ  د ساسانيانؤ پاچاهي ونړوله. همدا مهال په پهلوا کښي اشکاني پهلوي ويل کېدله او په پاړس کښي ساساني پهلوي ښاريتوب درلود.
پښتو که څۀ هم يوه خورا لرغؤنې آريايي ژبه ده، خؤ يو لړ تورک ­ مغولي ويؤنه د تورک ­ مغولي تاړاکؤنؤ سره د دولسمي پېړۍ راهيسي پښتو ته ننوتلي دي.

 ___
د ليکنې لنډ لينک: 
https://t1p.de/ryf5x
___