00005 ـ ولايت: پکتيا ولسوالي: ځاځي اريوب قبيله: ځاځي ثبت کال: ۲۰۲۱ اوږدوالی: ۷ دقيقې
- Details
- څانګه: پښتو ږغيز لهجوي آرشيف
د پښتو لهجو ږغيز آرشيف ـ آوډيو نمبر ۰۰۰۰۵ ـ د پکتيا د ځاځي اريوب ولسوالۍ د سکندرخېل کلي لهجه ۲۰۲۱
- لوستنې: 1050
00004 _ ولايت: خوست او پکتيا/ ولسوالي: موسی خيل او ميرزکی/ کلی: سيدګی او چرړوکی/ قبيله: منګل/ د ثبت کال: ۲۰۲۳/ اوږدوالی: ۶ دقيقې
- Details
- څانګه: پښتو ږغيز لهجوي آرشيف
د پښتو لهجو ږغيز آرشيف ـ آوډيو نمبر ۰۰۰۰۴ ـ خوست او پکتيا د منګلو لهجه ۲۰۲۳
- لوستنې: 1019
نظم ـ چا غوږ کې راته وویل چې جانان مه یادوه (ملنګ جان)
- Details
- څانګه: نظمونه
چا غوږ کې راته وویل چې جانان مه یادوه
د سرو شونډو د پاسه سور پېزوان مه یادوه
راوړئ زولنې چې اول ښکُل بیا ېې په پښو کړم
د مینې کار کې مالره زندان مه یادوه
دلیل او دلایل په خط او خال د یار مېن کړم
دا څه له راته واېې تور زُلفان مه یادوه
شمع په ژړا شوه لباسي پتنګان لاړل
وردانګه ملنګ جان خو د ځان مه یادوه
ملنګ جان
___
د ليکنې لنډ لينک:
https://t1p.de/1cepu
___
د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________
د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________
هيله ده چي قاموسونه په فيسبوک کي لايک کړئ
- لوستنې: 1551
نظم ـ مخـــــــې تـه تـلل، پـۀ شـا کتـل، سـړي تـه شـک پیـدا کـړي (انجان سينګهـ)
- Details
- څانګه: نظمونه
مخـــــــې تـه تـلل، پـۀ شـا کتـل، سـړي تـه شـک پیـدا کـړي
خـوږه مسـکا، شـونـډې چیچـل، سـړي تـه شـک پیـدا کـړي
همـــــــــزولـي وړانـدې او تـه وروستـه، د دې څـۀ مـانـا ده
منــــــــــــګـې پـۀ لپـــو ډکــول، سـړي تـه شـک پیـدا کـړي
زړۀ کښې د تــا هــــــــــــم، لـږیـدلـې اور، د مینـې ښـکاري
د ستـرګـو داســــــــــــې رپـول، سـړي تـه شـک پیـدا کـړي
چــــــې مخـامـخ شـې، پـۀ څنـګ تیـره، شـاتـه پټ وګـورې
لـه مــــــــــــــخ نـه زلفـې اړول، سـړي تـه شـک پیـدا کـړي
پـۀ خیـال کـې ورکـه، سـره غـرمـه کـې، ښـایستـه جـانـانـه
داســـــې کــړکـۍ کښې دریـدل، سـړي تـه شـک پیـدا کـړي
د ټیکـــــــري پیڅـه، تـر غـاښ لانـدې، شمـار د ګـوتـو کـول
پـۀ ســوچ کـې دومـره ډوبیـدل، سـړي تـه شـک پیـدا کـړي
د ښــکلي یــار ، هـــــــــــــــــــــره ادا، تـرسیمـول پـۀ هنــر
انجـــــــــــــــانـه دا رنګـه غـزل، سـړي تـه شـک پیـدا کـړي
انجان سينګهـ
___
د ليکنې لنډ لينک:
https://t1p.de/qm5me
___
د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________
د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________
هيله ده چي قاموسونه په فيسبوک کي لايک کړئ
- لوستنې: 1138
00003 _ ولايت: جنوبي وزيرستان/ ولسوالي: واڼا/ کلی: _/ قبيله: وزير/ د ثبت کال: ۲۰۲۲/ اوږدوالی: ۹ دقيقې
- Details
- څانګه: پښتو ږغيز لهجوي آرشيف
د پښتو لهجو ږغيز آرشيف ـ آوډيو نمبر ۰۰۰۰۳ ـ جنوبي وزيرستان واڼا وزيري لهجه ۲۰۲۲
- لوستنې: 840
00002 ـ ولايت: پښتونخوا ډېره اسماعيل خان ولسوالي: کلاچی تحصيل کلی: لوڼی قبيله: ګنډپور ثبت کال: ۱۹۹۳ اوږدوالی: ۱۴ دقيقې
- Details
- څانګه: پښتو ږغيز لهجوي آرشيف
د پښتو لهجو ږغيز آرشيف ـ آوډيو نمبر ۰۰۰۰۲ ـ پښتونخوا ډېره اسماعيل خان کلاچی تحصيل لوڼی کلی قوم ګنډپور
- لوستنې: 895
00001 ـ ولايت: پکتیکا ولسوالي: شرنه کلی: دلوو قبيله: بنډارخېل خروټی ثبت کال: ۲۰۲۳ اوږدوالی: ۳۱ دقيقې
- Details
- څانګه: پښتو ږغيز لهجوي آرشيف
د پښتو لهجو ږغيز آرشيف ـ آوډيو نمبر ۰۰۰۰۱ ـ پکتيکا ولايت شرنه
- لوستنې: 2966
د پښتو لهجو د ږغيزو موادو د راغونډولو پروژه
- Details
- څانګه: پښتو ږغيز لهجوي آرشيف
قاموسونه ټکی کام د پښتو لهجو د ږغيز آرشيف پروژه پېلوي، تاسو هم پکښې مرسته کولای شئ
- لوستنې: 1445
پښتو به تر کله لا «انالوګه» پاته وي؟
- Details
- څانګه: ژبپوهنه
ډيجيټلايزېشن يا ډيجيټل کول يوه ډېره پراخه ساحه ده او د اوسني پېر تر ټولو مهمه څو بعدي پدېده او اړتيا ده.
- لوستنې: 1296
د پروفيسر ډاکټر نصرالله جان وزير ادبي او علمي فعاليتونو ته ځغلند نظر
- Details
- څانګه: پښتانه ليکوال
ډاکټر وزير د پېښور په پوهنتون کې تر پي ايچ ډی خپلې لوړې زده کړې بشپړي کړي او ۲۱ کاله ېې د بلوچستان پوهنتون د پښتو په څانګه کې د استاد په توګه د ځوان کهول په روزنه او پالنه کې کاري ونډه اخيستې او د خپلې ژبې او ادب لپاره ېې نه هېرېدونکی خدمتونه کړی دي.
- لوستنې: 775
د څیړونکي او تاریخپوه ډاکټر لطيف ياد؛ پيژندګلوي
- Details
- څانګه: پښتانه ليکوال
ښاغلی یاد د څلورو کلونو وو چې پلار یې ورته د قران کريم زده کړه پيل کړه. سربېره پردې چې د پښتو ژبې د کتابونو سره آشنا شو، د رحمان بابا ديوان به تل د دوئ په کور کې د تبرک په توګه ساتل کېده.
- لوستنې: 1034
نظم ـ مانه جانان غوښتي سپورو څـڼـو ته ګلونه پسرليه (رحمت شاه سايل)
- Details
- څانګه: نظمونه
مانه جانان غوښتي سپورو څـڼـو ته ګلونه پسرليه
چرته خو زمونږ کلي ته هم راپېښه وکړه
ماته يې په وچو شونډو ډېر کړي سوالونه پسرليه
چرته خو زمونږ کلي ته هم را پېښه وکړه
مونږ غريبان يو زمونږ ميني هم غريبي دي
مونږ بد نصيب يو زمونږ برخي بدنصيبي دي
مونږ شډل پډل يو زموږ غوښتي بې ترتيبي دي
مونږ ساده مين يو او زموږ ميني عجيبي دي
ما ورسره کړي دي په سرو ګلو لوظونه پسرليه
چرته خو زمونږ کلي ته راپېښه وکړه
ستا دي وي قسم سپرليه مات راله زړګی نه کړې
اور د محبت مينه کي وران ما بې اسرې نه کړې
ټال له مې د خوب او خیال د مینې پړي پرې نه کړي
ما مي د فکرونو دلربا ته بې وعدې نه کړې
ستا په انتظار مي غوړېدلي پرهرونه پسرليه
چرته خو زموږ کلي ته هم راپېښه وکړه
مونږ مينان يو مونږ ژوندي يو په دردونو کي
مونږ بياباني يو مونږ ګذران کوو په زړونو کي
ښکلي يو په دوړو کي په خاورو کي رېګونو کي
لا شي قيامتونه چي مسکي شو په ګلونو کي
موږ به تاته هم وشيندو پاڼي پاڼي زړونه پسرليه
چرته خو زموږ کلي ته هم راپېښه وکړه
دلته به دي مست کړي د مستانو مستانه خندا
دلته به دي ځوان کړي د خوبانو جانانه خندا
اور به شې د سوزه د زلمو په ديوانه خندا
شور به شې د پيغلو په رنګ رنګ دانه دانه خندا
موج به دي په روڼ جبين کي ووهي رنګونه پسرليه
چرته خو زموږ کلي ته هم راپېښه وکړه
رحمت شاه سايل
___
د ليکنې لنډ لينک:
https://t1p.de/spgnq
___
د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________
د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________
هيله ده چي قاموسونه په فيسبوک کي لايک کړئ
- لوستنې: 1305
د ملي ترمینالوژۍ پېژندنه، ارزښت او ساتنه (عبدالکبير حساس)
- Details
- څانګه: لغت پوهنه/معنی پوهنه/سيمېنټيکس
د افغانستان وګړو ته د ملي ترمینالوژۍ د پېژندنې، ارزښت، ساتنې او بډاینې په اړه پوهاوی ورکول.
- لوستنې: 1167
نظم ـ ستۍ (پروين ملال)
- Details
- څانګه: نظمونه
ستۍ
(ستۍ په کندهار کې هغې نجلۍ ته ویل کیږي چې د پلار په کور کې جبرا زړه شي او هیڅ واده نشي (پروین))
موسم د مېنې او ودونو راغلی
وږمې سندرې سرکړې
نګهت نکاح د ګلو ولوستله
ستوري یو بل ته د رڼا په لېمو لار جوړوي
د اوږده ژمي د تلنګ اوریځ یې څېرې کړله
نریو وړانګو د لمر د بودۍ ټال کې د رنګونو
ټالۍ ووهلې
زموږ د کور د برنډې په چت
چوغکو کور جوړ کړی
شور د چیچانو یې د ژوند ترانه وېښه کړله
د کلي ټولې رمې لنګې سولې
سپینو شیدو یې د کوچۍ د نغري
څوکې ښکل کړې
د ځوانکي وراره وړوکی زوی مې
اوس په مسحد کې د الف د قد صراط لولي
لویې ګاونډ ته ناوکۍ ودوي
دا تېره شپه یې د نکریزو شپه وه
زما همزولې «غوټۍ» سږ کال د مېړه سره
و حج ته درومي
زموږ د بزګر دریمه لور«تورپېکۍ»
د خپل خاوند سره په سره بګۍ کې
د ښارمېلو ته ولاړه
د دیوال هغې خوا ته زما د تره کور دی
د الماسي ویالې په خوا کې د شاه توت د زړې ونې لاندې
زما د ترله «شېرینو»
د زوي دپاره د شاتوت څانګو کې ښکلې ځانګو جوړوي
پرون د پلار کره په شپو راغلی
زه د دالان په تیاره کونج کې ناسته
زما نجلیتوب زما پیغلتوب
د دې دالان تر درشل
د دې دالان په حد کې
نه مې سینګار نه ائینه
نه د پاولو کنهار
نه د بنګرو شرنګهار
زما د ورځو په مهراب کې زما د خال ملا امام
سجده کړې نه ده
زما د باړخو په ګلابي پاڼه کې
یو چا د عشق کیسه لیکلې نه ده
زما د ویښتانو شپې شوې
د سپینو تورو ډکې
زما د کوڅو کهکشانو تر شمار وتلې
سنت او فرض مې دي د نه په حد کې
د تهجد د سجدو اجر مې په باج کې
لکه زما د ځوانۍ فوج د وخت تللي تاراج کې تللی
زه یم ستۍ ستۍ
زه د بابا زه دنیکه د غور نیکه د ستر نیکه
آن تر آدمه پورې
د مځکې زر او پېسو
د بدل پور وړمه
زه د بابا په کاله سپین اوربل
خپور وړمه
زه یم ستۍ ستۍ
د ژوند په باب کې
یوه سپینه پاڼه
پروین ملال، کراچي
___
د ليکنې لنډ لينک:
https://t1p.de/0f9y3
___
د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________
د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________
هيله ده چي قاموسونه په فيسبوک کي لايک کړئ
- لوستنې: 1417
نظم ـ نيمګړې مينه (شميم ايمن اداس)
- Details
- څانګه: نظمونه
زما د مینې نه توبه ده بیا به نه کوم مینه
د جانان مینه عجیبه ده بیا به نه کوم مینه
په زنده ګۍ کې مې یو ځل کړې وه مینه خلکه
خبر زه نه وم چې لمبه ده بیا به نه کړم مینه
خبره نه وم چې جانان د ټول جهان جانان دی
راسره کړې یې دوکه ده بیا به نه کوم مینه
ما ورته ژوند و ټول بخښلی اشنا پوهه نه شو
زما ترې دغه یو ګیله ده بیا به نه کوم مینه
ایمن اوداس وایي دوکه نه شئ د چا په وعدو
د ښکلو مینه عجیبه ده بیا به نه کوم مینه
شمیم ایمن اوداس
___
د ليکنې لنډ لينک:
https://t1p.de/4l96f
___
د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________
د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________
هيله ده چي قاموسونه په فيسبوک کي لايک کړئ
- لوستنې: 1618
نظم ـ ازغو کې اوسم (شميم ايمن اداس)
- Details
- څانګه: نظمونه
لکه د ګل په شان ازغو کې اوسم
جانانه ستا په وسوسو کې اوسم
زما د مینې دنیا ورانه شوله
مړه شوم اشنا خو په ژوندو کې اوسم
زه بې وفا نه یم چې تا به هېر کړم
زه په امید ستا د راتلو کې اوسم
ته چې هر څه کوې اختیار دې خپل دی
ایمن اوداس ستا په کوڅو کې اوسم
شمیم ایمن اوداس
___
د ليکنې لنډ لينک:
https://t1p.de/njzsp
___
د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________
د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________
هيله ده چي قاموسونه په فيسبوک کي لايک کړئ
- لوستنې: 2436
نظم ـ جنت (اجمل خټک)
- Details
- څانګه: نظمونه
د يو ملا نه مې تپوس وکړو
ما وې ملا صاحب جنت به څه وي؟
هغه په ګيډه لاس واهه ويل يې
تازه ميوې او د شودو رودونه
خوا کې کتاب ته يو طالب ناست وو
ما وې چې ته به په کې څه ووايي؟
د زليخې کتاب يې بند غوندې کړو
وې چې ښايسته حورې او شنه خالونه
شيخ د تسپو اميل په لاس ولاړ وو
په خپله ږيره کې يې لاس وهلو
ده پرې را ودانګل نه داسې نه ده
ښکلې غلمان او جنتي سرونه
يو خان په لويه سجده پروت پاڅيدو
ما وې چې خان کاکا ستا څه رايه ده؟
خپله شمله يې سموه ويل يې
د سرو او سپينو عنبرې کورونه
خوا کې يو ستړى سيليدو ولاړ وو
ما وې مزدوره ته جنت پيژندنې؟
د خپل تندي خوله يې وچه کړله
وې چې ماړه ګيډه خواږه خوبونه
يو ليوانۍ غوندې په لاره تيريدو
ما وې چې يه فلسفي ته څه وايي؟
خپل ببر سر يې ګروو ويل يې
بس د انسان د خوشحالو خوبونه
ما دې خپل زړه ته سر ورښکته کړلو
ده په اوترو سترګو بره کتل
دى شين اسمان ته غوريدو ويل يې
ما اوريدل ترې دا يو څو لفظونه
ويل يې اى د له مکان خاونده
په خپل مکان کې خپل اختيار جنت دى
ګنې د دغه ليوانتوب په نامه
که نار وې نار،که دار وي دار،جنت دى
اجمل خټک
___
د ليکنې لنډ لينک:
https://t1p.de/7tems
___
د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________
د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________
هيله ده چي قاموسونه په فيسبوک کي لايک کړئ
- لوستنې: 2762
نظم ـ ساقي واخله پياله واخله (عطايي ملا)
- Details
- څانګه: نظمونه
ساقي واخله پیاله واخله، نور دي خوم رانذرانه کړه
زما تنده د عمرونو، یو دریـــاب را پیـــمانه کړه
د مـــــکار زاهــــد پر قبر، بدمستان سره ټول سوي
انتـــقام له ژونده اخلي، هدیره یــــــې میخانه کړه
د گمراه عقل ځنځیر مي، د گلرخ په پښو کي توی کړ
د پایزېب له هــــره شرنگه، جوړه مسته ترانه کړه
د خزان زخــــــمي بلبله، پســـــــرلی دي مبارک سه
د سرو گلـــــــو په بسترکي، هېره تېره افسانه کړه
بیا بې گورو چــــــي شیخ څنگه، لنډوي د جنت لاره
ستا مستي یې په سر بار کړه، زما جنون یې زولانه کړه
چـــې فتــوا د ملایانو، بیا ســــزا نه کړي واجبه
د قـــــضا د مسند مهر، د مینـــوشــو حواله کړه
عبدالهادي عطایي ملا
د ۱۹۷۹ ز کال مارچ، کابل
___
د ليکنې لنډ لينک:
https://t1p.de/rv7l6
___
د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________
د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________
هيله ده چي قاموسونه په فيسبوک کي لايک کړئ
- لوستنې: 2652
نظم ـ مرګه جار دې تر پنجو شم (عطايي ملا)
- Details
- څانګه: نظمونه
مرګه! جار دې تر پنجو شم، د جانان په لور مې بیایي
خو دا سترګې کړه لږ نرمې، د ارمان په لور مې بیایي
له دې تورې تنګې ځمکې، د ازغن ازغن ماښام نه
د ورېښمین سهار په غېږ کښې، د آسمان په لور مې بیايي
دا اوږده درانه کلونه، د زندان دوزخي کندې
تا د باد وزرې راوړې، د رضوان په لور مې بیایي
ژونده درې کاڼي طلاق دی، که بیا سترګې در ښکاره کړم
زۀ د مرګ سترګو اخستی، د رُمان په لور مې بیايي
د دوزخ دوزخ نفرت نه، ځم د مینې و جنت ته
د رحمت پرښتې ناڅي، د رحمان په لور مې بیايي
ژونده! خوږ فرېب دې اخله! د وسواس دا اوږده تبه
د مرګ تریخ حقیقت راغی، د ایمان په لور مې بیایي
اې پردېس! بېکس ماښامه، نن مې کلی په زړۀ اوري
داسې ښکاري مرګ را رسي، د خپل خان په لور مې بیایي
عبدالهادي عطایي ملا
___
د ليکنې لنډ لينک:
https://t1p.de/33lmk
___
د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________
د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________
هيله ده چي قاموسونه په فيسبوک کي لايک کړئ
- لوستنې: 2639
د غزني په پښتو کې د عددي صفت متممونه ـ ميوند بختيار
- Details
- څانګه: ژبپوهنه
ليک: پوهنيار ميوند بختيار، د هرات پوهنتون استاد
لنډيز:
کله چې موږ وايو، څلور تاره وېښتان، يوه څمڅۍ ښوروا، يو غوړپ اوبه او درې لوېشتي واوره، په ترتيب سره”څلور، يو، يو، او درې” ته موږ اعداد او”تار، څمڅۍ، غوړپ او لوېشتې” ته د عددي صفت متممونه وايو. د عددي صفت متمم هغه کلمه ده، چې له صفت سره يو ځای راځي او د صفت مانا بشپړوي. صفتونه له اسمونو سره راځي او د اسمونو حالت بيانوي خو د عددي صفت متمم بيا د اسم شمېر، اندازه او ترتيب راښيي. همدا متممونه د معدود د څرګنتيا او وضاحت لپاره په کلام کې استعمالېږي. د عددي صفت متممونه په فارسي ژبه کې ډېر کارېږي، مثلاً چهار قلاده اسب، سه حلقه ماين، چهار حلقه چاه، دو باب مکتب، دو باب مسجد، ده ميل کلاشينکوف او نور داسې په لسګونو متممونه. په پښتو ژبه کې هم همدې ته ورته متممونه لرو، چې د يو څو يې پورته يادونه وشوه او نور د ليکنې په متن کې راغلي دي. تر اوسه پورې د پښتو ژبې په ګرامرونو کې د عددي صفت د متمم په اړه بحثونه نه دي راغلي، دا برخه په ولس کې شته ده، که د پښتو ژبې لهجې پسې وکتل شي او دا متممونه راټول شي، لوی کار به وي. د عددي صفت متمم له ګرامري نقش څخه که راتېر شو، دا توکي د کلام په تصويري کولو کې هم رول لري، له بلاغي نقشه يې سترګې پټول پکار نه دي، د بېلګې په توګه موږ وايو: د جرکنې کارېز يوه غېږ اوبه لري. دلته مو مخاطب ته خبره تصويري کړې ده او د اوبو د ډېروالي بريالی تصوير مو ورته ايستلی دی.
آروییونه: د عددي صفت متمم، عدد، صفت، متمم
سريزه:
د عددي صفت متمم په اړه بحث يو ګرامري بحث دی، لکه څنګه چې د ژبې په ګرامر کې د نوم، نومځري، ستاينوم” صفت”، عدد او قيد و فعل په اړه خبرې کېږي، بايد د عددي صفت متمم هم څېړل شوای وای، خو له بده مرغه په پښتو ګرامرونو کې دا موضوع تر اوسه نه ده څېړل شوې. هيله لرم چې ګرامرستان به دا موضوع هم وڅېړي، ضروري متممونه به په نخښه او غير ضروري به هم تشخيص کړي، تر څو زموږ رسنوال له دې ستونزې څخه بېغمه کړي، چې څلور حلقې څاوې ووايي که څلور څاوې، دوه بابه ښوونځي ووايي که دوه ښوونځي، لس ميله کلاشينکوفونه ووايي که لس کلاشينکوفونه او درې حلقې يا کړۍ ماينونه ووايي که درې ماينونه. زموږ رسنوالو ته چې دا پورتني د عددي صفت متممونه لازمي ښکاري، راوړل يې لازمي نه دي.
د موضوع ارزښت او مخينه:
د عددي صفت د متممونو راغونډول يو ګټور کار دی، که له هرې سيمې او هرې لهجې دا متممونه راغونډ شي، له هغې وروسته بيا ضروري متممونه را چاڼولی شو، تر څو په رسنيو او نورو ليکنو کې ترې سمه او د ضرورت په وخت کې استفاده وکړو او د ګرامر دا کنډو برخه به هم ورسره پوره شي. دا خواره واره متممونه که ثبت نه شي، نو د وخت په تېرېدو سره به له منځه ولاړ شي او د ټولنې د کلتوري پانګې يوه برخه به مو له لاسه ورکړې وي.
د عددي صفت متمم په برخه کې استاد اسدالله غضنفر د نثر ليکلو هنر په کتاب کې يوه مقاله کښلې ده، هلته يې ليکلي دي، چې دا به ګټور کار وي چې د پښتو له مختلفو لهجو او سيمو څخه د عددي صفت متممونه راغونډ شي؛ نو دا مقاله د استاد د مقالې يېبره بللی شو. پوهاند رښتين هم د خپل پښتو ګرامر، چې غلام محی الدين هاشمي پښتو کړی دی، د عددي صفت د متمم په برخه کې يو- دوې خبرې لري.
د څېړنې موخې
اصلي موخه:
– د غزني ولايت د پښتنو په پښتو کې د عددي صفت متممونه راغونډول او له مرګه ژغورل، ځکه دا د ټولنې د کلتوري پانګې يوه مهمه برخه ده او بايد ضايع نه شي.
فرعي موخه:
– په پښتو ګرامرونو کې د عددي صفت د متمم په نامه څه نه لرو، نو کله که ګرامرپوهانو د ګرامر دا کنډو برخه پوره کوله، دا او دې ته ورته ليکنې مرسته ورسه کولای شي.
د څېړنې پوښتنې
اصلي پوښتنې
– آيا په پښتو ژبه کې لکه دري غوندې د عددي صفت متمم شته؟
– د عددي صفت متمم کارول په ليکنه او وينا کې څه وخت اړين دي؟
– د عددي صفت متمم له عدد او صفت سره څه توپير لري؟
فرعي پوښتنې
– د عددي صفت متمم ته څه وخت اړتيا پېښېږي؟
– د عددي صفت متمم څه دنده لري؟
– د عددي صفت متمم د کارولو ګټه څه ده؟
– آيا له نورو ژبو څخه دا متممونه را ژباړلی شو؟
– د عددي صفت د متمم بلاغي نقش څنګه ارزول کېدای شي؟
د څېړنې فرضيه
د عددي صفت متمم له صفت سره يو ځای راځي او مانا يې بشپړوي، خبره انځوریزه کوي، د کلام له وضوح سره مرسته کوي او په پښتو ژبه کې کله د عددي صفت متمم ته اړتیاوي او کله ورته ضرورت نه وي.
د څېړنې ډول او ميتود
د دې څېړنې ډول ساحهيي دی او د سروې ميتود په مرسته موضوع څېړل شوې ده خو له کتابونو هم د ضرورت پر وخت مرسته اخيستل شوې ده.
صفت څه شی دی؟
پوهاند دوکتور زيار يې دا وړ راپېژني:
ستاينوم” صفت” په خپلواک ډول څه نه نوموي، بلکې د يو څه څرنګوالی نوموي؛ يا په بله وينا، يو ستاينوم په يوه څيز نوم اړه لري. هغه ټاکي او څرنګوالی يې ښيي، لکه: تود، سوړ، غټ، ووړ، تور، سور، ښکلی، ښايسته، غښتلی، کمزوری، روغ، ناروغ ( زيار، ۱۳۸۴: ۹۹).
يا صفت هغه کلمه ده چې د يو نوم حالت، څرنګوالی، کميت او اندازه بيانوي (رښتين، ۱۳۷۲: ۱۶۹).
عدد څه ته وايي؟
شمېرنوم يو نوم دی چې کله د يو نوم سره راشي شمېر نوم بلل کېږي، شمېر نوم د ستاينوم غوندې څرنګوالی نه ښيي، بلکې تعداد، تدريج او پوړوالی ښيی، لکه: يو، دوه، درې، لومړی، دويم، درېيم ( خوېشکی: ۱۳۹۷: ۱۹۴).
يا عدد هغه کلمه ده، چې د څيزونو شمېره بيانوي، هر څه چې د عدد په وسيله شمېرل کېږي، معدود يې بولي، لکه: څلور کتابونه، چې«څلور» عدد او «کتابونه» معدود دی (رښتين،۱۳۷۲: ۱۸۳).
د عددي صفت متمم څنګه ګرامري مقوله ده؟
استاد اسد الله غضنفر د عددي صفت د متمم په هکله ليکي:
لس ميله وسله، پينځه کيلو غنم، درې کسه روسان، يوه جوړه جامې او څلور عرادې موټر، په دغو عبارتونو کې ميل، کيلو، کس، جوړه او عراده هر يو د عددي صفت متمم بولو. صفت يا ستاينوم د اسم حالت بيانوي او عددي صفت هغه ستاينوم دی چې د اسم شمېره، اندازه يا ترتيب راښيي. مثلاً” لس” د وسلې تعداد او اندازه رامعلومه کړې ده. د صفت متمم هغه کلمه ده چې د صفت د معنا د بشپړولو لپاره له صفت سره راځي. که د پينځه کيلو غنمو په عبارت کې” کيلو” نه وي، معنا نيمګړې پاتېږي ( غضنفر، ۱۳۸۹: ۲۱۱).
د عددي صفت متممونه د طول، عرض، حجم او وزن ولسي مقياسونه دي، د متر، کيلو، لېټر او دقيقې و ثانيې غوندې يې ولس کاروي، د کارېزه د اوبو اندازه چې راښيي داسې نه وايي چې لس يا شل انچه اوبه، بلکې وايې يوه غېږ اوبه، داسې نه وايي چې نيم ګرام مالګه، بلکې وايي چې يوه چونډۍ مالګه.
په پښتو ژبه کې هر وخت د عددي صفت متمم ته اړتيا نه وي، بلکې ځينې وخت ورته ضرورت پېښېږي، که د اړتيا پر وخت دا ګرامري توکی کار نه شي، ويناوال به مقابل لوري ته خپل مطلب سم ونه رسوي. په دې اړوند استاد ليکي:
هغه نومونه چې د کل او جز په فرق کې يې مشکل پېښېږي، عددي صفت يې متمم ته ضرورت لري، مثلاً داسې نه وايو چې: درې ځمکې مې واخيستې، بلکې وايو چې: درې ټوټې ځمکې مې واخيستې ( غضنفر، ۱۳۸۹: ۲۱۳).
د ولس ژبه غني ژبه ده، موږ کولای شو، علمي او ادبي برخو کې ډېره استفاده ترې وکړو، د بېلګې په توګه د” خندا” مقياس ته يې تاسو ځير شئ: يوه خوله خندا. داسې په سلګونو بېلګې شته چې موږ په ادب کې استفاده ترې کولی شو، يوازې ادب نه، د عددي صفت متممونه د ويندويانو لپاره ډېر مهم دي، که چېرې د ولس په ژبه وږغېږي بيا به اړ نه وي، چې د نور ژبو متممونه راپور يا را وژباړي.
د عددي صفت ځينې متممونه خبره انځوريزه کوي او کله بيا په کلام کې د معدود د څرګندتيا او توضيح پازه هم پر غاړه لري، د بېلګې په توګه: د جرکنې کارېز يوه غېږ اوبه لري. دلته مو خبره تصويري کړې ده او په څنګ کې مو د اوبو د اندازې لپاره د”غېږ” مقياس هم کارولی دی. د ځينو داسې انتزاعي پديدو اندازه هم دا متممونه راښيي چې د کچ مېچ وړ نه دي، لکه خندا، ګپ، خوب او داسې نور. مثلا موږ وايو، يوه خوله خندا، يوه خوله ګپ او يوه سترګه خوب. دلته خوله او سترګه د عددي صفت متممونه دي، چې هم بلاغي نقش لري او هم ګرامري.
شاعران د ولسي ژبې همدا متممونه راخلي او په شعر کې يې کاروي خو مبتکر شاعران بيا يوازې پر دغو بسنه نه کوي، خپله هم همداسې متممونه رغوي چې ښاغلی شفيعي کدکني يې ( عددي جوړښتونه) بولي. ډاکټر درمل په شعرستان کې د نه شمېرل کېدونکيو شمېرل تر سرليک لاندې کاږي:
د ژبې په برخه کې يوه بله شاعرانه اضافه دا ده، چې کله کله شاعران هغه څه ته هم واحدات او اندازې پيدا کوي، چې موږ يې نه شمېرلی شو او نه اندازه کولی شو ( درمل، ۱۳۹۷: ۴۰۰).
ځينې شاعرانه جوړښتونه يې داسې دي: سل ګرېوانه اوښکې، يو عالم الم، سل بهاره حسن، دوه عالمه خوبۍ، دوې نړۍ مستي، سل جنونه زولنې، سل عقبې هيلې، يوه لمن هيلې او داسې نور.
اوس راځو د غزني ولايت قرهباغ ولسوالي په ولس کې ځينې کارېدونکي د عددي صفت متممونه کتاروو، که په همدې شکل له هرې لهجې څخه دا وړ متممونه راټول شي، د کلتور يوه مهمه برخه به مو له مرګه ژغورلې وي.
جانانه خپل وطن ته راشه
شوتلې شنې دي غنم دومره دومره دينه.
۱ـ یوه تاکۍ اوړه.
۲ـ یوه خوله خندا.
۳ـ یوه خوله ګپ.
۴ـ یو ګورت ګندنی.
۵ـ یو اور بل بوټي.
۶ـ یوه غېږ بنجخي.
۷ـ یوه پنډه پروړه.
۸ـ یوه پنډه ریشقه.
۹ـ یو بار بوټي.
۱۰ـ یوه چونډۍ مالګه.
۱۱ـ یوه لپه اوبه.
۱۲ـ یوه لمن مڼې.
۱۳ـ یو ږنګوری انګور.
۱۴ـ یوه ځولۍ، رېړۍ، ټېله خاوره.
۱۵ـ یوه سترګه خوب.
۱۶ـ یوه کټو ښوروا.
۱۷ـ یو ځګ کوچ.
۱۸ـ یوه پولۍ ریشقه.
۱۹ـ یوه چمبه ډول.
۲۰ـ یو اخور واښه.
۲۱ـ یو زنګون واوره.
۲۲ـ یوه لوېشت واوره.
۲۳ـ څلور ګوتې واوره.
۲۴ـ یو پل واوره.
۲۵ـ یو خپ مڼه.
۲۶ـ یو سور چای. یعني یو غوړپ چای.
۲۷ـ یوه ګوله”کپله” مړۍ.
۲۸ـ یوه لمن اتامونه.
۲۹ـ یو کنځور چاپکې.
۳۰ـ یو ګام شوتله. په کلیو کې ملا ته یا یو بسته پټی شوتله و ریشقه ورکوي یا د لوی پټي په اوږدوالي یو ګام ملا ته ور بېلوي، دې ته يو ګام شوتله وايي.
۳۱ـ یو ترنګړ پروړه.
۳۲ـ دوه لړه مرۍ.
۳۳ـ یو ډکی نعناع.
۳۴ـ یوه غېږ اوبه. مثلا: د يونس دوی د کارېز يوه غېږ اوبه دي.
۳۵ـ یو بند اوبه. د ګوتې بند. مثلاً، کله چې وریژې پخوي د ګوتې یو یا دوه بنده اوبه باید پر وریژو له پاسه وي، نو څوک بيا چا ته وايي، چې وريژې لا پخې نه دي، يو بند اوبه پکې ولاړې دي.
۳۶ـ دوه څمڅۍ غوړي.
۳۷ـ دوه ګېډۍ پیاز.
۳۸ـ یو شپول پچې.
۳۹ـ یو موټ ممیز، دوه موټه نينې.
۴۰ـ دوه رمې مېږې.
۴۱ـ درې پاستی مړۍ.
۴۲ـ یوه لوېشت قد. لوېشت د طول لپاره د مقياس په توګه کاروي.
۴۳ـ يو بار ريشقه.
۴۴- يوه کوده ريشقه.
۴۵- يو، دوه او… لس تاره وېښتان.
۴۶- يو زنګون واښه.
۴۷- يو زنګون اوبه.
۴۸- دوه ګامه پټی.
۴۹- يو پختن کچالو.
۵۰- دوه چکۍ ځوځ.
۵۱- درې ګميندې ځوځ.
۵۲- درې خرواره غنم. يو خروار څلوېښت کابلي منونه کېږي.
۵۳- درې خرواره پروړه” بوس”.
۵۴- يوه چکۍ صابون.
۵۵- درې چکۍ ګوړه.
۵۶- يوه ګوګړۍ” ګوړۍ” تار.
۵۷- يوه کلاوه اون.
۵۸- يو ګاډی زرتار.
۵۹- يو تان څونۍ” ټيکري”.
۶۰- دوه چارکه اوبه.
۶۱- يو بڅری غوښه.
۶۲- درې شواروزه اوبه. يعني يوه شپه او ورځ اوبه.
۶۳- يو چارک اوبه.
۶۴- دوه جوړې ډيډې” والۍ، لښتۍ”.
۶۵- درې جوړه جامې.
۶۶- يوه لمن غنم.
۶۷- دوه جوړه کوټې” خونې”.
۶۸- درې دانې مرۍ.
۶۹- يوه چاينکه چای.
۷۰- درې بوکې” سلواغې” اوبه.
۷۱- لس سيکړې دېوال.
۷۲- يوه بوشکه تېل.
۷۳- يوه شيشۍ”بوتل” خوشبويي” عطر”
۷۴- يو، دوه ګامه لار.
۷۵- يو دېګ وريجي.
۷۶- يوه تالۍ مړۍ”ډوډۍ”.
۷۷- يو تلبر چای.
۷۸- يو تاسړی مړۍ. د بېلګې په توګه: پلانکي يو تاسړی مړۍ وخوړه لا موړ نه دی.
۷۹- يو خوری”سفالي لوښی دی” لنده مړۍ.
۸۰- يو سېل مرغۍ.
۸۱- يوه ګله غواوې.
۸۳- يو وخت ډوډۍ.
۸۴- يوه لوېشت ځمکه.
۸۵- يو کتاب خبرې.
اوس د استاد غضنفر له ليکنې څخه هغه متممونه هم دلته راوړو، چې د پياوړي شاعر ومان نيازي له لوري راغونډ شوي دي:
درې پاستې ډوډۍ، دوه کتاره بنګړي، دوه لړه مرمۍ، يوه خوله نسوار، يو موټ اتامونه، يوه ګېډۍ غنم، لس کودې رشقه، يو اور لرګي، يوه تاکۍ اوړه، يوه پنډه رشقه، يو سېل مرغاوۍ، يو کمبو پروړه، يو څپری اغزي، يو ځک کوچ، يوه کټو مستې، يوه څمڅۍ ښوروا، يوه ځولۍ سابه، يو ډکی نوشپياز، يو وخت وړه، يو کميس رخت، يو کندو غنم، يو اخور واښه، يو موټی مميز، يوه سلايي رانجه، يوه غېږ جوار، يو تخرګ لرګي، يوه بېډۍ کوچ، يو کنځور چاپکې ( تپياکې).
په ميدانښار کې بيا د آغلې لينا شريفي له خوا دغه مروج متممونه راغونډ شوي وو:
يوه خوله خندا، يوه سترګه ژړا، يو پشت ډوډۍ” هغومره ډوډۍ چې په تناره کې په يوه نوبت پخېږي”، يو شکور ډوډۍ، يو نس ډوډۍ، يوه کپه سپېرکۍ، يو وخت خواړه،، يو کندو وړه، يو دور کوټې، درې درجنه پيالې، يوه پيمانه وړه، يو کميس ټوټه، يو نسوار رانجه، يو کوټ واښه، يو اخور واښه، يو تلبر ډوډۍ” تلبر شکور ته ورته شی دی، چې اوس ورنه استفاده نه کېږي”، يو زنګون واوره، دوه قدمه اوبه، دوه بکسه جامې، يو نخود کوچ، يو تنور خس، يوه لمن مڼې، يو کپ مڼه (غضنفر، ۱۳۸۹: ۲۱۵).
زه په پای کې له پښتو ژبې او ادبياتو سره له تړليو ښاغليو څخه هيله کوم چې د خپلو لهجو متممونه راغونډ کړئ، چې له مرګه وژغورل شي او ګرامرکښونکيو ته خام مواد برابر شي تر څو دا موضوع د خپلو ګرامرونو برخه وګرځوي، ځکه تر اوسه پورې پرته له استاد غضنفره چا په دې اړه مستقل کار و څېړنه نه ده کړې.
پايله:
د عددي صفت متمم هغه کلمه ده چې له صفت سره يو ځای راځي او د صفت د مانا په بشپړولو کې برخه اخلي او د اسم شمېره، اندازه او ترتيب هم راښيي خو صفت يا ستاينوم د اسم حالت بيانوي. صفت هغه نوم دی چې پر ستاينې او غندنې سربېره څرنګوالی او څومره والی څرګندوي، لکه روغ، رنځور، غښتلی، کمزوری، ښايسته، بدرنګ او سوړ و تود. عدد لکه ستاينوم څرنګوالی نه معلوموي، بلکې تعداد، تدريج او پوړ راښيي، عدد د يوه شي په نوم پورې اړوند وي او په خپلواک ډول څه نه نوموي خو د صفت متمم هغه کلمه ده چې د صفت د معنا د بشپړولو لپاره له صفت سره راځي او يا د معدود د څرګندتيا او وضاحت لپاره تر عددونو وروسته راځي. د عددي صفت متممونه تر اوسه پورې له لهجو څخه راغونډ شوي نه دي، که ټول راټول شي؛ نو د ګرامر يوه برخه به مو تشه پاتې نه وي. زموږ ډېری رسنوال د فارسي ژبې متممومه کاروي، چې دا کار ستونزې پېښوي او تر مخاطبه پورې د مفهوم په رسولو کې مرسته خو نه کوي چې نه کوي، لا مفهوم ګونګ کوي، ځکه په پښتو کې ځينې وخت متمم ته اړتيا وي او ځينې وخت متمم ته اړتيا نه وي، مثلاً که موږ ووايو څلور بابه ښوونځي يا لس ميله کلاشينکوف نو دلته د مانا په توضيح کې د عددي صفت متمم هيڅ نقش نه لري، ځکه موږ په پښتو ژبه کې داسې وايو: څلور ښوونځي او لس کلاشينکوفه. خو ځينې ځايونه بيا د عددي صفت متمم ته اړتيا پېښېږي، لکه دې جمله کې: څلور کيلو وريجي درسره راوړه. په دې جمله کې که د” کيلو” متمم رانه وړو؛ نو له جملې څخه مفهوم اخيستلای نه شو.
د عددي صفت متمم پر پښوييز چار سربېره د کلام په تصويري کولو کې هم برخه لري، د متمم په راوړلو سره جمله تصويري کېږي او مخاطب ته مفهوم، خبر او هيله ښه رسولای شو، د دې ګرامري ځېل همدغه دنده هم خورا مهمه او د کلام له وضاحت او په زړهپوري والي سره پوره مرسته کوي.
په پښتو ژبه کې د عددي صفت متمم په برخه کې لا چا ډېر کار نه دی کړی، زموږ ګرامر پوهانو څنګزنې اشارې ورته کړې دي، پرته له استاد غضنفر څخه په دې اړه يې کار کړی دی. د عددي صفت متممونه لا د خلکو په سينو کې خوندي دي، که هر څوک د خپلې لهجې همدا متممونه راغونډ کړي نو د زوی زېری به وي، بيا به مو رسنوال مجبور نه وي، چې د بلې ژبې متممونه وکاروي، يا د بلې ژبې متممونه را وژباړي او يا هم بېځايه د عددي صفت متممونه وکاروي، ځکه په پښتو ژبه کې ځينې وخت متمم ته اړتيا پېښېږي او ځينې وخت نه، لکه په څلور ميله وسله کې د متمم راوړل اړين خو په څلور ميله کلاشينکوف کې بيا د متمم راوړل غير ضروري دي. له ټولو لهجو څخه د عددي صفت د متممونو راغونډول پکار دي؛ دا او دې ته ورته هڅې د دې باعث ګرځي چې د پښتو ژبې يوه لويه پانګه له مرګه وژغورل شي.
اخځليک
خويشکی، محمد صابر. ( ۱۳۹۷). پښتو معاصر ګرامر. کابل: جهان دانش خپرندويه ټولنه.
درمل، احسان الله. (۱۳۹۷). شعرستان. دويم چاپ. کابل: سروش کتابپلورنځی.
رښتين، صديق الله.(۱۳۷۲). پښتو ګرامر. د سيد محی الدين هاشمي ژباړه. پېښور: يونيورسټي بک ايجنسي.
زيار، مجاور احمد. ( ۱۳۸۴). پښتو پښويه. پېښور: دانش خپرندويه ټولنه.
غضنفر، اسدالله. ( ۱۳۸۹). د نثر ليکلو هنر. کابل: په نيدرلند کې افغاني کلتوري ټولنه.
پورته راوړل شوي متممونه د دې کرښو د ليکوال په ګړدود کې هغه ډېر مروج متممونه دي، چې له ولس څخه راغونډ او ثبت شوي دي.
د پورتنۍ ليکني منبع: نن ټکی اسيا وېبپاڼه، د ۲۰۲۱ کال د جون شپږمه نېټه
قاموسونه ټکی کام ته د کاپي کولو نېټه: د ۲۰۲۲ کال د سپتمبر ۱۳مه نېټه
___
د ليکنې لنډ لينک:
https://t1p.de/g0mjl___
د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________
د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________
هيله ده چي قاموسونه په فيسبوک کي لايک کړئ
- لوستنې: 2734
4 له 13 پاڼو څخه
