ښه ليکوال کومي ځانګړتياوي لري؟

څانګه: خلاقي ليکوالي

د ليکوال تعريف

اول بايد دا روښانه کړل سي چي (د نظم او نثر) هر خلاقي ليکونکی هميشه ليکوال نه وي. د ليکوال خطاب صرف هغه چا ته کولای سو چي نه يوازې د ليکوالۍ کسب/هنر/فن/کار سمدستي يې زده وي او تجربه لرونکی وي ، بلکه بايد د خپلو ليکنو/تخليقاتو يوه ځېرمه او شاليد هم ولري. دغه ځېرمه د مثال په توګه د دغه ليکونکي د کتابونو، چاپ سوو او يا بلې لارې خپرو سوو (نظم يا نثر ) ليکنو يا ورته تخليقي آثارو بڼه لرلای سي. د دې تر څنګ د ليکونکي د خلاقي توليداتو لپاره لوستونکي او مستهلکين هم اړين دي. که يو خلاقي توليد هر څومره هم له جمالياتي او هنري اړخه ښکلی وي، خو که لوستونکي ونه لري، نو دا توليد په هغه سياهي او کاغذ نه ارزي چي ورباندي مصرف سوی دی. ليکوالان په خپله ټولنه کي د خپلو ليکنو پر اساس که نفوذ لرونکي نه واوسي خو ليکني يې هرو مرو د ټولني پر تمايلاتو او فکري څرنګوالي اغېز لرونکي وي.
د پورتني تعريف له مخې اکثره هغه کسان چي ليکنې کوي او حتی کتابونه يې خپريږي، حتمي نه ده چي ليکوالان دي. بلکه زما په شمول مطلق اکثريت يې ليکونکي دي نه ليکوالان.

ـ د پښتو ليکوال

په اقتصادي او کلتوري توګه په پرمخ تللو اکثرو هيوادونو کي لا د هغو ليکوالانو فيصدي ډېره کمه ده چي د خپلي ليکوالۍ په مرسته خپل د ژوند بشپړ اخراجات/معاش برابروي. د پښتو ژبي په ليکوالانو کي دغه فيصدي ښايي لا ډېره کمه وي. د دې تر څنګ که د نړۍ په اکثره نورو کلتورونو او سيمو کي ليکوالان په ټولنه کي د يو هسک معنوي مقام او اخلاقي پرستيژ څښتنان وي، نو د پښتو ژبي اکثريت ليکوالان د ولس تر منځ په اړين مقدار له ياد مقام څخه بې برخي وي.
په زياته ډېر کم د پښتو ليکوالان سته يا تېر سوي دي چي په ژوندون يې اړينه قدرداني سوې وي. د نورو لاملونو تر څنګ ښايي په پښتنو کي په پرتليزه توګه د تعليم کموالي او د هغوی د ژوند لانجمن حالات هم د ليکوال د نه اړيني قدردانۍ وجوهات وي. يوه بله وجه دا هم کيدلای سي چي حتی په باسواده پښتنو کي د اټکل له مخي لوست ته تمايل ډېر کم وي. نو ويلای سو چي د پښتو ژبې د ليکوالانو د ليکوالۍ د توليداتو د ممکنه مستهلکينو او په همدې شان ممکنه قدردانانو شمېر هم کم وي.
له همدې کبله که څوک په پښتو ژبه ليکلو ته ملا تړي، نو له اول سره يې پر ځان باید منلې وي چي په لوی احتمال به يې ټولنه په اړينه توګه کورودانی او لاسنيوی ونه کړي. د پښتنو لپاره ليکونکی بايد دا هم پر ځان ومني چي که يې د ليکوالۍ پرته د معاش بله ذريعه او منبع نه لرله، نو به په لوی احتمال دی او د ده کورنۍ د بې وزلۍ او فاقه کشۍ ترخې تجربې وکړي.

ـ استعداد حتمي دی

د شرق او غرب د اکثريت پوهانو پر دې تفاهم دی چي د خلاقي ليکوالۍ په ټولو څانګو کي خداداد/طبعي استعداد زښت مهم دی. د مثال په توګه يو شاعر هغه وخت ښه شاعر کيدلای سي چي له طبيعت څخه د شعر ويلو استعداد ولري. که کوم څوک په خپل طبيعت کي خلاقي ليکوالۍ ته استعداد ونه لري نو ورڅخه تر زياتې اندازې د استثنايي خلاقيت توقع نه کيږي.

له زدکړې او تمرين پرته نه کيږي

خو دلته بايد دا هم روښانه کړو چي صرف په استعداد باندي ليکوالان نه جوړيږي بلکه د اړونده خلاقي صنف او سبک مطالعه، زدکړه او تجربه ضروري او حتمي ده. که يو څوک هر څومره له طبيعت څخه ښه شاعر واوسي خو مطالعه، تجربه او تمرين نه ولري، د نظم بېل چوکاټونه او صنفونه يې نه وي زده، نو ورڅخه په ډېر لوی احتمال ښه شاعر نه سي جوړېدلای. د ادبي، هنري او خلاقي ټولو څانګو لپاره زدکړې، تجربې او تمرين هغه حتمي شرايط دي.
که يو څوک له طبيعت څخه ښه خلاقي ليکونکی وي او بيا په پوهنتون کي په اړونده څانګه کي د تحصيل له لاري او يا هم په خپلواکه توګه د مطالعې او يا د کوم چا د شاګردۍ له لاري د خلاقي ليکوالۍ کسب زده کړي، نو به يې بيا هم يو بله وړتيا او مهم څيز وي. دغه مهم څيز تمرين او رياض دی. فرانڅ ليزت (Franz Liszt) د اُتريش او هنګري هيواد سره تړاو لرونکی د موسيقۍ د آلې پيانو يو داسي غږونکی ؤ چي تر ډېر جګ عمر پورې يې لا ياده آله داسې ښه غږولای سوای چي ساری يې نه درلود. د هغه مشهور نقل قول دی چي وايي: «کله چي زه يوه ورځ تمرين/رياض ونه کړم، نو زما پخپله ورته پام کيږي. کله چي دوې ورځې رياض ونه کړم نو زما د ملګرو ورته پام کيږي. کله چي درې ورځي تمرين ونه کړم نو د عام ولس ورته پام کيږي.» که يو څوک د رسامۍ استعداد ولري او د اجسامو، سيوري او رڼا، د رنګونو او د امتزاج څرنګوالی يې تر نورو ښه ليدلای او درک کولای سي، نو بيا به هم تر هغه وخته ښه رسام ورڅخه جوړ نه سي چي تمرين ونه کړي، لکه چي وايي «أگر خواهى شوى خوش نويس، بنويس و بنويس و بنويس».

په تجربه کي مطالعه يا د نورو ليکوالانو د تخليقي توليداتو څارنه او ورباندې ځان باخبر ساتل هم شميرلای سو. د خلاقي توليد تر څنګ له دې کبله په دوامداره توګه د په اصطلاح سيالانو په احوال او کارونو ځان خبرول او مطالعه کول يې هم د ليکوالۍ مهم شرط دی.

ـ يو ليکوال يوه ساحه

په تاريخ کي ډېري کمي داسي استثناوي ليدل سوي چي يو شخص پر يو وخت تر يوې څخه د زياتو موسيقۍ آلاتو د غږولو بهترين هنرمند اوسېدلی وي. خو عموما يو څوک پر يو وخت د يوې موسيقۍ آلې ښه هنرمند کيدلای سي. د ليکوالۍ په ډګر کي هم څوک پر يو وخت د نثر او نظم، د ناول او د تياتر ډرامې، د کوميدي او د ساينس فيکشن ښه ليکوال نه سي کيدلای. دا ځکه چي د يو انسان انرژي او وخت کم خو د ليکوالۍ د هر سبک او صنف سمندرونه خورا پراخ او لوی دي، لکه بقراط چي له عيسوي ميلاد څخه تقريبا څلور نيم سوه کاله مخکې لا ويلي ول چي «هنر اوږد خو زموږ ژوند لنډ دی».

د ليکوالۍ علاوه د ژوند په نورو ډګرونو کي هم دا خبره صدق کوي چي يو کس پر يو وخت تر يوې څخه په زياتو ساحو کي اتل نه سي اوسېدلای. د مثال په توګه د فوټبال يو لوبغاړی نه سي کولای چي تر څنګ يې د واليبال او کرکټ عالي لوبغاړی هم واوسي. په همدې راز يو کس پر يو وخت نه سي کولاي چي هم بريالی ډاکټر، هم بريالي انجينير او هم بريالی وکيل واوسي.

نو که يو څوک غواړي چي ښه ليکوال سي، بايد ځان ته د ليکوالۍ يوه څانګه انتخاب کړي او بیا خپله توجه پر همدغه يوه ساحه متمرکزه کړي.

ـ د ويلو لپاره څه لرې؟

که يو څوک هر څومره ښه او باتجربه رسام وي خو د رسمولو لپاره د رسمولو وړ مفکوره او په اصطلاح موټيف ونه لري، نو به څه رسم کړي؟ که يو څوک د ويلو يا ليکلو لپاره څه و نه لري نو د ليکوالۍ زدکړه، تجربه او تمرين به يې په څه درد وخوري؟ د بريالۍ خلاقي ليکوالۍ لپاره يو بل مهم او اړين شرط دا دی چي ليکونکی به د لوستونکو له پاره داسي څه لري چي پر ژبه يې لکه سکروټه سوځي او دې ته لېواله وي چي ژر يې تر لوستونکو ورسوي. دا موضوعات که د ميني، عاشقۍ ، عاطفې او جمالياتو سره تړلي وي او که د ظلم، استبداد، انساني کرامت، بشري حقونو، سياست يا د ټولنې د نورو مسائلو سره تړلي وي، بايد ليکونکی يې په هکله د ليکلو د مسؤليت او آن د رسالت احساس ولري.

ـ خپل طرز او خپل نوښت

د اردو ژبې نامتو شاعر سيف په خپل يو شعر کي وايي «سیفؔ انداز بیاں رنگ بدل دیتا ہے ورنہ دنیا میں کوئی بات نئی بات نہیں.» د سيف په آند په نړۍ کي کومه نوې خبره نسته او هر څه او هره موضوع تکراري ده، خو هغه وايي چي البته د يوې موضوع د بيانولو طرز او طريقه بيا هم د نوښت او د موټيف د له سره رنګ کولو باعث ګرځي. دا خبره د خلاقي ليکوالۍ له پاره هم صدق کوي. دا ځکه چي د ښې ليکوالۍ له پاره دا مهمه او اړينه ده چي ليکونکی د بل چا پيښې او تقليد کوونکی نه واوسي، بلکه خپل ځان ته خپل انفرادي او ځانګړی طرز، «انداز» يا سټايل ولري. معلومه خبره ده چي دغه طرز په رشتيا هم بايد نوښتګر وي او نه دا چي صرف تر ادعا، لباسيت او سطحيتوب پوري محدود وي.

ـ پر ژبه تسلط

د خلاقي ليکوالۍ له پاره پر ژبه تسلط لرل يو بل حتمي شرط دی چي د پوره کولو پرته یې څوک ليکوال کيدلای نه سي. پر ژبه دا تسلط چي هر څومره هر اړخيز او پراخ وي هومره يې په مرسته ليکوال باکېفيته ليکني کولای سي. د مثال په توګه که يو څوک ناول ليکي او پکښي داسي کرکترونو ته ځای ورکوي چي د ټولني له بيلو قشرونو، قومونو او سيمو سره تړاو لري، نو بايد چي په دغو کرکترونو داسي خبري وکړي چې د هغوی د ځانګړتياو سره ربط او اړيکه ولري. يعني د هغوی د لهجې او د خبرو د طرز لپاره ټيپيکل وي. خو دا کار هغه وخت ممکن دی چې ليکونکی د اړونده ژبي پراخه پوهه او تجربه ولري او تر څنګ يې دې ته هم چمتو وي چې د خپلو ممکنه کمښتونو د پوره کولو له پاره پکښې تحقيق او نوره زدکړه هم ورکړي.

ـ نړيوالتوب

په زياته په تېرو لسيزو کي د تماس نيونې او ټيکنالوژۍ انقلاب د ليکوالۍ په ساحه کي د ښه معيار لپاره د ګلوبلايزېشن پديده هم مهمه او د پام وړ ګرځولې ده. د نړيوالتوب يا ګلوبلايزېشن په پېر کي نړۍ په يو کلي بدله سوې او له دې کبله د ليکوالۍ په ساحه کي هم د مکاني او زماني خلاقي توليداتو پرتلنه نستبا آسانه سوې ده. که نن يو څوک په کابل کي د تياتر لپاره ډرامه ليکي، نو که هغه په نړيواله توګه د شته ورته خلاقيتونو سره پرتله نه سي، نو حد اقل په سيمه کي بايد د پرتلنې او سيالۍ جوګه واوسي.

غواړم په آخر کي هر هغه چا ته چي ليک او لوست يې زده دی، دا مشوره ورکړم چي ليک دې په دې نيت نه کوي چي ګواکې ليکوال سي. بلکه لوستل او ليکل دي د پاک سبحن د يو لوی نعمت او د انسانيت لپاره د يوې تحفې په توګه وپېژني او له دغه نعمت څخه دي د ځان او نورو انسانانو د پرمختګ او ښېګڼي له پاره کار واخلي. د ليک او لوست له لاري علم لا چټک او ښه ويشل کيدلای سي او علم دی چي د انسانانو د دنياوي او اخروي ګټو تضمين کولای سي او له کبله يې انسان تر نورو مخلوقاتو اشرف بلل سوی دی. نو راځئ چي له موږ څخه هر يو تر خپله وسه د لوستلو او ليکلو په مرسته د الله د دغه لوی نعمت شکر ادا کړو. لکه الله (ج) چي د نزول له مخي د قرآن پاک په تر ټولو لومړي آيتونو (سورة العلق) کي فرمايي «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ (1) خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ (2) اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ (3) الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ (4) عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ (5)».

احمدولي اڅکزی، د ۲۰۲۱ کال د جولائ ۵مه نېټه، رېماګن.


ماخذونه:

- Schumann, Grundlagen und Techniken der Schreibkunst., Otto (Hg.) (2000)
- Marie Arana, The Writing Life: Writers On How They Think And Work, PublicAffairs; 1. Edition (8. Mai 2003)
- Annie Dillard, The Writing Life, Harper Perennial (12. November 2013)
- William Strunk Jr., The Elements of Style, CreateSpace Independent Publishing Platform (13. April 2014)

 د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________

د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________

هيله ده چي قاموسونه په فيسبوک کي لايک کړئ




لوستنې: 1895

د سوات شاهين وپېژنئ

څانګه: پښتانه ليکوال

ليکونکی: احمدولي اڅکزی

فاضل ښاغلي محترم استاد محمد پرويش شاهين د سوات په منګلور کي دې نړۍ ته سترګي پرانستلي دي. هغه يو تاريخپوه، لرغونپوه، شاعر او قلموال دی چي تر ۴۵ څخه زيات کتابونه يې په پښتو، اردو او انګرېزي ژبو ليکلي دي. فاضل استاد له پنجاب پوهنتون او پېښور پوهنتون څخه څلور ماسټرۍ اخيستي چي پکښي د پښتو ادب، ښوونې او رزونې، اردو ادب او تاريخ مضامين شامل دي. هغه له علامه اقبال پوهنتون څخه هم د ټولنپوهنې په ډګر کي يو بريليک ترلاسه کړی دی.

فاضل استاد د پښتو ژبي په ادبياتو، ګنداهارا کلتور، بودايزم، ژورناليزم، چاپيريالپوهنه، لرغوني تاريخ او د کوچنيانو پر ادبياتو څېړني تر سره کړي دي. د دې تر څنګ هغه د زيات شمير ماسټرۍ، ام فيل او پي ايچ ډي زده کوونکو رهنما او لارښود يا مراقبت کوونکی استاد پاته سوی دی.

استاد پرويش شاهين صاحب په پېښور کي د پښتو اکاډمۍ غړی دی او د خيبرپښتونخوا حکومت د ژبو د ادارې رئيس تېر سوی دی.

محترم استاد يو داسي شخصي کتابتون لري چي د نړۍ له بيلو سيمو څخه څېړونکي د ده پر کور مېلمانه وي او له دغې کتابخانې څخه د خپلو څېړنو له پاره کار اخلي. په دغه کتابخانه کي تر ۲۵ زرو زيات چاپي او د خطي نسخو کتابونه او ګڼ شمير ويډيويي، ږغيز او نور مواد هم موجود دي.

د استاد محترم دوه کتابونه په نصاب کي شامل سوي دي. هغه په سوات کي د شاهين ادبي جرګې مشر هم دی.

ما پخپله د فاضل استاد سره ديدن او مجلس په ۲۰۱۵ کال د کوټي په ښار کي د پښتو د نړيوال کانفرانس پر وخت په نصيب سو. د زښت زيات علم او تجربې لرلو باوجوده دغه ښکلی انسان ډېر خاکساره، مؤدب، شفيق او مهربان دی. ولس او ژبه يې د ټولو خدمتونو احسانمنده ده.

فاضل استاد ته د امان الله نصرت صاحب په لاندنۍ قصيده دغه لنډه پېژندنه پای ته رسوم.

پروېش شاهين بابا
تاريخونو نه خبر پرويش شاهين دی
ډک له علم و له هنر پرويش شاهين دی
لوی عالم لوی محقق لوی قلموال دی
د ادب د اسمان لمر پرويش شاهين دی
خوروي هر خوا د پوهې رڼاګانې
تورو شپو ته سپين سحر پروېش شاهين دی
خزانې د علم و پوهې ورسره دي
بې نياز له سيم و زر پرويش شاهين دی
دروند پښتون دی په پښتو باندې مين دی
د پښتو ادب زېور پرويش شاهين دی
په رګونو کې ېې وينه پښتنه ده
ملنګۍ کې قلندر پرويش شاهين دی
د شاهانو خزانې ېې پکار نه دي
ناست خوشال په خپل ټغر پروېش شاهين دی
پښتو وايي پښتو ليکي پښتو پالي
ټينګ ولاړ په هر سنګر پروېش شاهين دی
خپل کلتور خپل ثقافت ورباندې ګران دی
خدمتګار د خپل کلچر پروېش شاهين دی
عقيده ېې ښه راسخه ده پوهېږم
د اسلام د دين عسکر پروېش شاهين دی
لپې لپې وږمې وېشي د ګلونو
د وختونو جلوه ګر پرويش شاهين دی
په کابل او پېښور باندې مين دی
هم د لر او هم د بر پروېش شاهين دی
په هرځای کې سپينې سپينې ښکاره وايي
بې پروا له هر خطر پروېش شاهين دی
لوی استاد دی د ادب په دبستان کې
ښه لارښود او نيک رهبر پروېش شاهين دی
لکه ستوری ماښامونو کې ځلېږي
ددې خاورې شمله ور پروېش شاهين دی
ساتندوی دی د لرغونو ميراثونو
سخندان او سخنور پروېش شاهين دی
ټينګ ايمان ننګ او غيرت دی خدای ورکړی
دروند انسان لکه د غر پروېش شاهين دی
د خپل قام په درد و غم باندې دردېږي
د خپل قام د زړونو سر پروېش شاهين دی
لوړ فکرونه خدای ورکړي دي نصرته
لوړ ېې خيال لوړ ېې نظر پروېش شاهين دی

انځور: د استاد شاهين صاحب له خوا قاموسونه ټکی کام ته سپارل سوی، ورڅخه مننه کوم

قاموسونه ټکی کام د پښتو ژبي د مهمو ليکوالانو د بيوګرافيو د خپرولو لړۍ د «نوميالي ليکوال» تر عنوان لاندي پېل کړې ده. د دغې لړۍ د ټولو مقالو/بيوګرافيو ليسټ پر لاندني لينک موندلای سئ:
https://bit.ly/3dljF88


___
د ليکنې لنډ لينک: 
https://t1p.de/7u57x
___

 د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________

د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________

هيله ده چي قاموسونه په فيسبوک کي لايک کړئ




لوستنې: 1442

د سانسکريت لنډ تعارف ۷ برخه ـ د فعلونو ريښه او سټه

څانګه: سانسکريت

د سانسکريت فعلونه (الف)

د سانسکريت د فعلونو په پېژندلو کي درې څيزونه مهم دي چي هغه له فعلي ريښو (verbal roots)، سټه (stem) او فعلي طبقو (verb classes) څخه عبارت دي.

ريښه/زڼه (root) او سټه (stem)

په سانسکريت کي له يوې ريښې (root) څخه په سلهاؤ نوي لغتونه جوړېدلای سي خو له سټه (stem) څخه صرف د فعل ګردان سوې بڼي جوړيږي. د دغې ژبي ټول فعلونه د نورو ټولو اکثرو لغتونو په شان له فعلي ريښو (verbal root) څخه جوړيږي. ريښې چي د فعل تر ټولو لنډې بڼي وي هيڅکله هم په يوازي شکل په متن کي نه راځي ولي چي دغه يو ډول تيوريتيکي شکل دی. د بېلګي په توګه (√पत् / √pat / پت) د «لوېدل» يا «الوتل» د فعل ريښه ده خو يوازي دغه ريښه هيڅکله نه استعماليږي. په زياته په قاموسونو کي د فعلي ريښو د ليکلو پر وخت هميشه د جذر √ نخښه هم ورسره ليکل کيږي. د دغو لنډو بڼو سره د وروستاړو يا مختاړو د يوځای کولو په مرسته سټه(stem) جوړيږي. د بېلګي په توګه د ريښې पत् څخه دلومړي شخص (first person) حال فعل جوړولو له پاره لومړی د دغه سره अ/ā يوځای کيږي.

ريښه + ا = سټه
पत् (pat)+ अ(ā) = पता (patā)
اوس چي فعلي سټه पता (patā)جوړ سو نو له دغه سره د زه، موږ دواړه، او موږ د وروستاړو په لګولو سره د فعل اړونده ګرداني اشکال جوړيږي:
पता (patā) + मि (mi) = पतामि(patāmi) زه لوېږم
पता (patā) + वस्(vas) = पतावस्(patāvas) موږ (دواړه) لوېږو
पता (patā) + मस्(mas) = पतामस्(patāmas) موږ (تر دوه زيات) لوېږو
په مخکنۍ بېلګه کي د (पता) سټه د وروستاړو (मि)، (वस्) او (मस्) په مرسته د حال د فعل په اړونده ګرداني اشکالو واوښتل.

د حال دريم واحد شخص ګردان سوې بڼه

په انګرېزي ژبه کي فعلونه د to go او to write, to eat په بڼه ليکل کيږي يا په بله اصطلاح هميشه د مصدر (Infinitive) په شکل ليکل کيږي. دا هغه شکل دی چي پکښي د ځانګړي شخص لکه زه، موږ، ته، تاسو، دی، دا يا دوی ګردان سوې بڼه نه وي څرګنده. خو په سانسکريت ژبه کي د فعل د حال د زمانې د دريم واحد شخص «دی» له پاره په ګردان سوې بڼه (third-person singular present indicative) کي ورکول کيږي.د بېلګي په توګه د «لوېدل» فعل په سانسکريت کي د «دی لويږي»يعنيपतति(patati) په شکل ورکول کيږي.

د فعل له ګردان سوې بڼې څرګند معلومات

د ځانګړو وروستاړو په مرسته د سانسکريت فعلونه د زمانې (tense)، اړخ (aspect)، دستوري وجې (mood)، د فعل جهت (voice)، شمېر (number) او شخص (person) پر اساس تصريف يا ګردان کيږي.

د سانسکريت فعلونه د لومړي شخص (زه، موږ)، دويم شخص (ته، تاسو) او دريم شخص (دی، دا، هغه، دوی) له پاره ګردانيږي. خو د شمېر له مخي نه يوازي واحد او جمع بلکه د عربي په شان غبرګ يا د دوو اشخاصو بڼه هم لري. يعني هر هغه فعل چي فاعلين يې دوه وي نو بايد چي د دغه فعل حالت هم د غبرګ يا دوو له پاره ځانګړی وي.

وصفي وجهي (participles) که څه چي فعلونه نه دي خو په سانسکريت ژبه کي د فعلي نظام برخه بلل کيږي. د سانسکريت د اسمونو تر څنګ وصفي وجهي هم په اوو يا اتو بيلو حالتونو کي تغير خوړلای سي، درې جنسيتونه (نرينه، ښځينه، مخنث) او درې عددي حالتونه (واحد، جمع، غبرګ) درلودلای سي.

د ۷ برخي پای
منبع: د «سانسکريت لنډ تعارف او زر مهمي جملې يې» په نوم د احمدولي اڅکزي له ناچاپ اثر څخه


که غواړئ چي د دغې لړۍ نوري ليکنې هم ولولئ نو پر لاندني لينک کليک وکړئ:
د خپرو سوو برخو ليسټ

 د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________

د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________

هيله ده چي قاموسونه په فيسبوک کي لايک کړئ




لوستنې: 1784

زما نوم محمد سرور وکيلي دی

څانګه: پښتانه ليکوال

زه محمد سرو وکيلي يم

زه محمد سرور وکیلي د عبدالوکیل زوی يم او د فراه د بکوا په ولسوالۍ کي د ۱۹۳۸ عيسوي کال د سپټمبر په دويمه نېټه زېږېدلی یم.

ما خپله لومړنۍ زده کړه تر شپږم ټولګي پوري د ګریشک په ولسوالۍ کي پای ته رسولې. وروسته تر هغه مي د اووم ټولګي نه بیا تر دوولسم ټولګي پوري یعني باکلوریا مي د کابل په میخانیکي لېسې کي په کال ۱۹۶۳ کال اخستې ده. د لوړو زدکړو لپاره جرمني ته راغلم یاني (بورس) مي واخست. د جرمني په رېګنزبورګ ښار کي له درې کالو زده کړي نه وروسته د اینجنرۍ له ساختماني ماشین پوهنځۍ څخه بریالی سوم او د  Dipl.-Ing (FH) حقوق مي تر لاسه کړل. وروسته بېرته هيواد ته ستون سوم. په ۱۹۷۴ م کال کي د کندهار د میخانیکي لېسې مدیر سوم او تر۱۹۷۷ م کال پوري پر دغه دنده پاته سوم. په کال ۱۹۸۰ کي له وطنه دکورنۍ سره پاکستان ته کډوال سوم او په ۱۹۸۲ م کال کي جرمني ته راغلو. په جرمني کي مي په پېداګوګي يا روزنپوهني کي ماستري واخستل.

زما لیکل سوي کتابونه ټولټال ۲۳ دي، چي ځیني ئې چاپ سوي او ځیني ئې لانه دي چاپ سوي:

۱) د (الپ بې) کتاب نه دی چاپ سوی.

۲) د بدیع او بیان کتاب چاپ سوی.

۳) deutsch-afghanisch نه دی چاپ سوی.

۴) پښتوګرامر (پښتو ژبښود) چاپ سوی.

۵) پښتو کړنلار نه دی چاپ سوی.

۶) لمونځ الماني نه دی چاپ سوی.

۷) لمونځ پښتو نه دی چاپ سوی.

۸) زما مقالې (۱) ټولګه ئې نه ده چاپه سوې.

۹) زما مقالې (۲) ټولګه ئې نه ده چاپ سوې.

۱۰) متلونه پښتو نه دی چاپ سوی.

۱۱) ریاضي د ښوونځیو او مسلک لپاره چاپ سوی.

۱۲) پښتو ګړښود (غیاث الغت) چاپ سوی.

۱۳) زما د شعرو ټولګه نه دی چاپ سوی.

۱۴) الماني ګرامر په پښتو نه دی چاپ سوی.

۱۵) د برودر ګریم کیسې د الماني څخه په پښتو نه دی چاپ سوی.

۱۶) د پښتو د لیکدود مقالې چي د مختلفو لیکوالانو له خوا لیکل سوي او زما لیکدود هم پکښې دی نه دی چاپ سوی.

۱۷) د تخنیکي رسم بنسټ او آساس نه دی چاپ سوی.

۱۸) د خواجه عبدالله انصار مناجات په پښتو ژباړه سوی، چاپ سوی.

۱۹) د مثلث هندسه نه دی چاپ سوی.

۲۰) د محمد رسول لله لنډه ژوند پېژندنه نه دی چاپ سوی.

۲۱) روزنپوهنه یا پېداګوګي نه دی چاپ سوی.

۲۲) شمېر زده کړه آزموینه ورکړه کتاپ چاپ سوی.

۲۳) فزیک د تخنیکي ښوونځیو لپاره چاپ سوی.

د دغو چاپ سوو کتابو څخه څلور یا پنځه ډوله کتابونه زما څخه د ناروې په اسلو کي یوې کتاب خانې پلوریلي، چي زما ئې اوس نومان نه راځي ځکه چي ډېر وخت تېر سوی دی.

محمد سرور وکيلي، د ۲۰۲۱ کال د جون ۲۷مه نېټه، باوناټال آلمان

خپروونکی: احمدولي اڅکزی

قاموسونه ټکی کام د پښتو ژبي د مهمو ليکوالانو د بيوګرافيو د خپرولو لړۍ د «نوميالي ليکوال» تر عنوان لاندي پېل کړې ده. د دغې لړۍ د ټولو مقالو/بيوګرافيو ليسټ پر لاندني لينک موندلای سئ:
https://bit.ly/3dljF88

 د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________

د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________

هيله ده چي قاموسونه په فيسبوک کي لايک کړئ

لوستنې: 1453

د سانسکريت لنډ تعارف ۶ برخه ـ د لغتونو برخي او څانګي

څانګه: سانسکريت

 سانسکريت ژبه او په مليونونو لغتونه يې

د سانسکريت ژبه په تيوريتيکي توګه په مليونونو لغتونه، په زرهاؤ ګرامري اصول او په سلونو شمېر ريښه يي ږغونه لري. کله چي يو شاګرد د سانسکريت ژبه نوې پېلوي نو ښايي ياد حقايق ورته يو ډول لويه ننګونه وبرېښي. په زياته بيا هغه وخت ښايي د بعضو نوو شاګردانو وار د دغې ژبي زدکړي ته خطا سي، کله چي ډېر مغلق معلومېدونکي د دغې ژبي د لغتونو اصولي جدولونه وويني.
که له يو اړخ څخه د سانسکريت ژبي زدکړه په رشتيا هم يوه لويه ننګونه کېدلای سي، نو له بل اړخه دغه ژبه ډېر آسانه هم کېدلای سي. دا ځکه چي د دغې ژبي اصول خورا روښان او څرګند دي.

د سانسکريت د هر لغت درې برخي

د سانسکريت ژبي هر لغت ته د يو مرکب په توګه کتل کيدلای سي. د بېلګي په توګه د سانسکرتم/سامسکرتم (संस्कृतम्) لغت له درو برخو جوړ سوی دی:
۱ ـ سام (ښه) ۲ ـ کرتَ (کول) ۳ ـ م (د کولو څرنګوالی)
لومړۍ برخه «سام» د لغت مختاړی يا اوپاسرګا (उपसर्ग) دی چي د منځنۍ برخي يا زڼي معنی ته تغير ورکوي.
د منځ يا دويمه برخه «کرتَ» يې هغه حصه ده چي پکښي د لغت زڼه يا ريښه ياد دهاتو (धातु) پټه ده.
دريمه يا وروستۍ برخه «م» يې وروستاړی يا پرتيايا(प्रत्यय) دی چي د زڼي يا ريښې د استعمال په هکله نور معلومات ورکوي.
په دې توګه نو د سانسکريت هر لغت له لاندنيو درو برخو څخه جوړ وي:
اوپاسرګا(مختاړی)+دهاتو (زڼه/تُخم)+ پرتيايا (وروستاړی)
उपसर्ग +धातु+प्रत्यय

د سانسکريت لغتونو دوې څانګې

د سانسکريت ژبي ټول لغتونه چي په تيوريتيکي توګه شمېر يې زښت زيات دی، پر دوو برخو يا څانګو وېشل کيدلای سي. لومړۍ څانګه د نومونو سره تړلي لغتونه او دويمه څانګه د فعلونو سره تړلي لغتونه دي.

لومړۍ څانګه: د نومونو سره تړلي لغتونه

الف ـ جنسيت (लिङ्ग/liṅga/لينګا)
ـ ـ نرينه (पुंलिङ्ग/puṃliṅga/پوملينګا)
ـ ـ ښځينه (स्त्रीलिङ्ग/strīliṅga/ستريلينګا)
ـ ـ مخنث (नपुंसकलिङ्ग/napuṃsakaliṅga/ناپومساکالينګا)
ب ـ عدد (वचन/vacana/وَچَنا)
ـ ـ مفرد (एकवचन/ekavacana/اېکا وچنا)
ـ ـ غبرګ/دوه ګوني (द्विवचन/dvivacana/دوي وچنا)
ـ ـ جمع (बहुवचन/bahuvacana/باهو وچنا)
ج ـ نحوي حالتونه (विभक्ति/vibhakti/ويبهکتي)
ـ ـ فاعلي حالت (प्रथमा/prathamā/پراتهَما)
ـ ـ بېواسطه مفعولي حالت (द्वितीया/dvitīyā/دويتييا)
ـ ـ اسبابي حالت (तृतीया/tṛtīyā / تريتييا)
ـ ـ باواسطه مفعولي حالت (चतुर्थी/caturthī/ چاتورتهي)
ـ ـ د وتنې/ليري کېدنې حالت (पञ्चमी/pañcamī / پنچامي)
ـ ـ د څښتنوالي/اضافي حالت (षष्ठी/ṣaṣṭhī / ششټَهي)
ـ ـ مکاني حالت (सप्तमी/saptamī / سپتامي)
ـ ـ ندائي حالت (सम्बोधन/sambodhana / سمبودهنا)

دويمه څانګه: د فعلونو سره تړلي لغتونه


الف ـ زماني حالتونه (लकार/lakāra/لاکارا)
ب ـ عدد (वचन/vacana/وَچَنا)
ـ ـ مفرد (एकवचन/ekavacana/اېکا وچنا)
ـ ـ غبرګ/دوه ګوني (द्विवचन/dvivacana/دوي وچنا)
ـ ـ جمع (बहुवचन/bahuvacana/باهو وچنا)
ج ـ شخص (पुरुष/puruṣa/پُورُوشا)
ـ ـ لومړی شخص (زه، موږ) (उत्तम पुरुषः/uttama puruṣaḥ/اُتتَما پُورُوشَهّـ)
ـ ـ دويم شخص (ته، تاسو) (द्विवचन/dvivacana/دوي وچنا)
ـ ـ دريم شخص (دی، دا، دوی) (बहुवचन/bahuvacana/باهو وچنا)

د شپږمي برخي پای
منبع: د «سانسکريت لنډ تعارف او زر مهمي جملې يې» په نوم د احمدولي اڅکزي له ناچاپ اثر څخه


که غواړئ چي د دغې لړۍ نوري ليکنې هم ولولئ نو پر لاندني لينک کليک وکړئ:
د خپرو سوو برخو ليسټ

 د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________

د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________

هيله ده چي قاموسونه په فيسبوک کي لايک کړئ




لوستنې: 1913

د سانسکريت لنډ تعارف ۵ برخه ـ يوه تصريفي ژبه

څانګه: سانسکريت

ګرامر(व्याकरण/vyākaraṇa/وياکَرَنَ)

سانسکريت د لغتونو د تصريف يوه ژبه ده

سانسکريت په لوړه اندازه د لغتونو د تصريف (inflection) يوه ژبه ده. يعني په دغه ژبه کي لغتونه د مختاړو، وروستاړو او نورو ورزياتېدنو او تغيرونو په مرسته داسي بدليږي چي د جنس، شمېر، زمانې او نورو حالتونو معلومات وړاندي کوي.
په سانسکريت کي د فعلي ګردان (conjugation) او اسمي تصريف (declension) له لاري د فعلونو، اسمونو، صفتونو او ضميرونو تصريف (inflection) کيږي.
پانيني ښکاره اصول وړاندي کړي دي چي څوک څنګه د فعلونو له ريښو (roots) څخه فعلونه او اسمونه جوړولای سي.په سانسکريت کي ريښه (root) داسي بنياد (base) يا (stem) جوړوي چي که څوک تړوني اجزاوي (प्रत्यय/pratyaya/پرتيایَ) يا (affix) ورسره يوځای کړي نو په مرسته يې نوي لغتونه جوړيږي.
که څه چي سانسکريت د عربي ژبي سره تعلق نه لري ولي چي د ژبو له بلې کورنۍ سره تړاو لري خو د ريښه يي لغت په مرسته د لغتونو د جوړونې په موضوع کي د عربي د لغوي ريښو بېلګه راوستلای سو. د مثال په توګه په عربي کي د «کَ تَ بَ» لغت يوه لغتي ريښه ده. له همدغې ريښې څخه مکتب، کاتب، کتاب، مکتوب او داسي نور لغتونه جوړيږي. په سانسکريت کي هم له يوې ريښي څخه د ځانګړو اصولو په مراعت کولو سره زيات لغتونه جوړېدلای سي.
پانيني د (प्रत्यय/pratyaya/پرتيایَ)يا د ريښو سره د لګېدونکو اجزاؤ (affixes) شپږ مهم اقسام بيان کړي دي:
۱ ـ (सुप्/sup/سُپ) د اسمونو او اسمي اجزاؤ (nominals) د جوړولو له پاره
۲ ـ (तिङ्/tiṅ/تين) د فعلونو د جوړولو له پاره
۳ ـ (कृत्/kṛt/کرت)و فعلونو ته وراضافه کيږي چي ورڅخه اسمي اجزا (nominals) او او مفعولي صفت (participles) جوړ سي
۴ ـ (तद्धित/taddhita/تاددهيتَ) دغه ثانوي وروستاړي د اسمونو سره لګول کيږي چي ورڅخه اسمي اجزا (nominals) جوړ کړي
۵ ـ (धातु/dhātu/دهاتُ) دغه د ثانوي يا اشتقاقي ورستاړي په توګه د ريښو سره اضافه کيږي چي ورڅخه فعلي يا اسمي بنياد (base) جوړ سي
۶ ـ (स्त्री/strī/ستري) د لغتونو د ښځينه کولو له پاره کارول کيږي

 

د پنځمي برخي پای
منبع: د «سانسکريت لنډ تعارف او زر مهمي جملې يې» په نوم د احمدولي اڅکزي له ناچاپ اثر څخه


که غواړئ چي د دغې لړۍ نوري ليکنې هم ولولئ نو پر لاندني لينک کليک وکړئ:
د خپرو سوو برخو ليسټ

 د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________

د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________

هيله ده چي قاموسونه په فيسبوک کي لايک کړئ




لوستنې: 1738

د ژبي اوښتون څنګه رامنځته کيږي؟

څانګه: ژبپوهنه

 


ليکونکی: احمدولي اڅکزی

ټولنې کله خپله ژبه د بلې ژبي په بدل له لاسه ورکوي؟

کله چي د يوې ژبي ويونکې ټولنه/ډله په انفرادي نه بلکه په ډليزه توګه خپله ژبه پرېږدي او هيره يې کړي او پر ځای يې په بله ژبه خبري کول پېل کړي، نو دې ته له يوې ژبي څخه و بلي ژبي ته اوښتون (language shift) ويل کيږي. د اوښتون دغه عمل يوه پروسه ده او دا چي څومره چټکه او يا څومره ورو ورو بشپړه کيږي په زياتو فاکتورونو پوري اړه لري.
عموما د يوې ژبي ويونکي و يوې داسي ژبي ته اوښتون کوي چي د برلاسې/مسلطه/حاکمه/برجسته او د اکثريت ډلي ژبه وي. دا ځکه چي دغي برلاسي (او په زياتو مواردو کي د اکثريت د) ژبي په هکله فکر کيږي چي عالي مؤقف، پرستيژ او په ټولنه کي د پرمختګ او بريا په شان مثبت صفات ورسره تړلي دي.
په دې توګه په يوه لويه ټولنه کي د بهتره ژوند لرلو په مقصد (د شاته پاته ډلې يا د شاته پاتې والي احساس لرونکي) انسانان د اکثريت يا د بريالۍ او برلاسي ډلې د ژبي په ويلو پېل کوي. په دې هيله چي په ټولنه کي به بهتر کار، بهتر اقتصادي حالت او بهتر مؤقف ته ورسيږي. خو دغه پروسه زيات وختونه د اوښتونکو د خپل خواهش يا په قصد سره د ژبي د اړولو پرته هم رامنځته کيږي.
د ژبي اوښتون په درو قِسم/ډوله ټولنو کي ممکن دی چي له اکثريتي مهاجرې ټولنې، غير مهاجرې ټولنې او اقليتي مهاجرې ټولني څخه عبارت دي.

اقليتي مهاجره ټولنه

په اقليتي مهاجرې ټولنې کي هغه وخت د ژبي اوښتون صورت نيسي کله چي په اوږد مهاله توګه مهاجر او ماشومان يې د اکثريت ژبي زدکړي ته اړ وي. يعني په ښوونځي، کار او د ژوند په نورو ساحو په خپله ژبه خبري نه سي کولای. په داسي يو صورت کي نه يوازي د کور دباندي بلکه د کور دننه هم ورو ورو دغه ډله خپله لومړۍ ژبه هېروي او نوې د اکثريت ژبه يې ځای نيسي.
د مثال په توګه زيات شمير هغه افغانان چي له افغانستان څخه لوېديځو هيوادونو ته مهاجري سوي دي، د هغوی په زياتو کورنيو کي دويم نسل پر خپله مورنۍ ژبه نه يوازي دا چی تسلط نه لري بلکه ورباندي روانې خبري کول نژدې ورته ناممکنه وي. د دې وجه دا ده چي د مهاجرو ماشومان اړ وي چي په ښوونځي کي په پردۍ ژبه زدکړې وکړي، د نورو ماشومانو سره پردۍ ژبه ووايي او دباندي په ټولنه کي هم صرف دغه پردۍ ژبه اوري او وايي يې.
د دا ډول يو اوښتون بله بېلګه په هند کي د هغو نژدې ۳۰ مليونو پښتنو ده چي مطلق اکثريت يې خپله ژبه له لاسه ورکړې ده.
په دې توګه نو پردۍ ژبه نه يوازي د درس او ټولنې ژبه ګرځي، بلکه د ماشومانو له پاره د لوبو، ساعت تېري او دوستۍ ژبه همدغه پردۍ ژبه ګرځي. دا د دې لامل کيږي چي د مهاجرو ماشومان په خپل کور کي دننه هم د خپلو وروڼو او خوېندو سره پردۍ ژبه ويل پېلوي. کله چي هغوی لوی سي نو يې په کافي اندازه خپله ژبه نه وي زده چي خپل اولاد ته يې انتقال کړي او په دې توګه دريم نسل نژدې په بشپړه توګه د خپل نيکه او انا له ژبي څخه پردی کيږي.


غير مهاجرې ټولنې

په خپل هيواد او سيمه کي اوسېدونکي ځايي ډلې هم خپله ژبه له لاسه ورکولای سي. دا عموما په هغه صورت کي چي د دغې ټولنې ژبه رسمي، د سياست، اقتصاد او کلتور او ادب ژبه نه وي. د يادو ټولو عواملو پر يوځای يا په بيلو مرکبو اشکالو کي راڅرګندېدنه د دې لامل ګرځي چي د سيمي د اوسېدونکو يوه ډله خپله ژبه پرېږدي او رسمي، د سياست او اقتصاد پردۍ ژبه خپله ژبه وګرځوي.
د مثال په توګه د افغانستان په رسمياتو، دفاترو، ښوونځيو، ښاري ژوند او سياسي ساحه کي تر زيات وخته دري ژبه حاکمه وه. دا د دې لامل سو چي د دغه هيواد د نورو ژبو ويونکي هم خپله ژبه بدله کړي او دري ژبه خپله کړي. زيات شمير داسي افغان بلوڅان، پښتانه، پشه يان او نور وګړي سته چي څو نسله ترمخه يې لا خپله مورنۍ ژبه له لاسه ورکړې او دري يې خپله ژبه ګرځولې ده. له بل پلوه داسي افغانې کورنۍ هم سته چي له دري څخه يې ژبه پښتو ته اوښتې وي. خو د اټکل له مخي د داسي کورنيو شمير ډېر کم دی. په افغانستان کي په زياته د پښتو او دري ژبې تر منځ د سيالۍ موضوع سياسي بڼه خپله کړې ده.
يو بل مثال د ايران دننه د هغو بلوڅانو دی چي له قرنونو راهيسي په دغو سيمو کي ژوند کوي خو خپله مورنۍ ژبه يې هېره کړې او فارسي يې خپله ژبه ګرځولې ده. دا ځکه چي بلوڅي نه يوازي د نصاب، رسمياتو، تجارت او سياست ژبه نه ده بلکه له سياسي پلوه هم يو شمير پاليسې او تګلارې د دې لامل سوي دي.
په پاکستان کي په لويو ښارونو او په زياته اکثريت تعليم يافته قشرونو کي قوي تمايل تر سترګو کيږي چي اردو ژبه پر نورو ژبو هاوي ده. دا په دې معنا چي يو شمير د دغه هيواد اوسېدونکو ډلو خپله مورنۍ ژبه يا خو په بشپړه توګه او يا په جزوي توګه اردو ته اړولې ده. دا په داسي حال کي چي د پاکستان د په وجود کي راتلو او ورسره سم د يوې ملي ژبي اردو د ترويج سياست صرف ۷۴ کاله کيږي.

اکثريتي غير مهاجره ټولنه

يوه ځايي او اکثريتي ټولنه هم خپله ژبه له لاسه ورکولای سي او يوه پردۍ ژبه خپلولای سي. دا هغه وخت که ورته اړونده شرايط داسي برابر سي چي د يو اقليت ژبه په رسمياتو، اقتصاد، سياست او کلتور کي برلاسې وي. اړينه نه ده چي ياد ټول عوامل پر يو ځای د دې لامل سي چي د اقليت ژبه د اکثريت له خوا خپله کړل سي بلکه له يادو عواملو څخه بېل مرکبات هم د ژبي اوښتون رامنځته کولای سي.
دا چي اکثريت د اقليت ژبه خپله کړي د استعمار په تاريخي دوره کي يې زيات مثالونه موندل کيدلای سي. د مثال په توګه د انګريزي استعمار پر وخت په زياتو مستعمرو کي ځايي ژبي له منځه ولاړې او انګريزي ژبي يې ځای ونيوی. د مثال په توګه کله چي امريکا، نيوزيلاند، آستراليا او نورو سيمو ته انګريزان داخل سول، نو ځايي بومي اوسېدونکو د وخت په جريان کي خپلي ژبي په بشپړه توګه له لاسه ورکړې.

د اوښتون لاملونه

هغه لاملونه چي د ژبي د اوښتون لامل کيږي يا د اوښتون دغه پروسه چټک کوي، له هغوی څخه يې اقتصادي لاملونه (کار مونده، تجارت)، ټولنيز لاملونه (ټولنيز فشارونه) او په همدې شان سياسي او دموګرافيکي (د نفوس شمېر) لاملونه هغه تر ټولو فاکتورونه دي. د دې تر څنګ مفکورې، ارزښتونه او تولنيز دريځ هم د ژبي د اوښتون سبب ګرځي. د مثال په توګه که يوه ژبه عصري، د بخبه ګانو ژبه يا په بله توګه د مثبتو صفاتو سره تړلې تصور کيږي، نو دغې ژبي ته د اوښتون امکانات هم ورسره زياتيږي.

د اوښتون د مخنيوي امکانات

ښايي له يوې ژبي څخه و بلي ژبي ته اوښتون د هغو ټولنو له پاره چي ژبه يې له منځه ځي ډېره دردوونکې پروسه او حقيقت وي. خو له بل اړخه دغه پروسه د انساني تاريخ يوه له تر ټولو عامو او فطري پديدو څخه يوه ده. له يوې ژبي څخه و بلي ژبي ته د اوښتون مخنيوی يوازي په هغه صورت کي بريالی کيدلای سي چي د اړونده ژبي د هېرېدو يا بلې ته د اوښتون اصلي لاملونه معلوم کړل سي او د دغو لاملونو د له منځه وړلو هڅې په ټولنيزه، اقتصادي، سياسي او حکومتي سطحه همږغي کړل سي. که د اوښتون اصلي لاملونه څرګند نه وي او د مخنيوي له پاره يې هڅې همږغي نه وي نو ښايي هدف ته رسېدنه زياته بريالۍ نه وي. د اقداماتو د نه همږغي په صورت کي د اوښتون پروسه ښايي د سرعت له مخي ارامه کړل سي خو مخنيوی يې ښايي ممکن نه يا ډېر مشکل وي. په زیاته غير عملي سياسي شعارونه او په ټولنو کي د ژبي په نوم تشنج او فشارونه رامنځته کول ښايي د ستونزو د لاجدي کېدو لامل سي.
د تخنيک په اوسني پېر کي نوي ټيکنالوژۍ د ژبي د اوښتون د ستونزي سره مخامخو ډلو له پاره تر يوې اندازې د اوښتون د پروسې د سرعت د راټيټولو آسانتياوي زياتي کړي دي. د بېلګي په توګه د ژبي د اوښتون د ستونزي سره مخامخ ټولنې کولای سي چي بېله دې چي سياسي، اقتصادي او دولتي ملاتړ تر شا ولري، د انټرنټ له لاري د خپلي ژبي له پاره په ښوونيز او روزنيز، کلتوري او حتی تجارتي او سياسي ډګر کي عملي کار وکړي. بې برخي ټولنې کولای سي چي په دې ترڅ کي د انټرنټ او نوي ټيکنالوژۍ په مرسته په خپله ژبه زدکړه او ښوونه وکړي، د خپلي ژبي آثار او ورسره تړلي کلتور له پاره مثبت انځورونه او بېلګي خپرې کړي. يو بل مهم ګام و عصري علومو ته د خپلې ژبي داخل کول او په خپله ژبه اکاډميک او علمي آثار ليکل او عام کول هم دي.
د ژبي د اوښتون له پاره يو له تر ټولو مهمو فاکتورنو څخه کورنۍ فضا ده. که د يوې ځانګړي ژبي ويونکي له دې ګواښ سره مخامخ وي چي خپله ژبه به له لاسه ورکړي، نو په فردي توګه تر ټولو تر مخه دا اقدام کولای سي چي په خپل کور کي خپله مورنۍ ژبه د تماس نيوني يوازنۍ وسيله وګرځوي. دا د دې لاري چي نه يوازي خپلو ماشومانو ته مورنۍ ژبه وښيي او له کورني ژوند څخه نوري ژبي بهر کړي بلکه خپلو ماشومانو ته د خپلې ژبي په تړاو په عمل کي مثبت اړخونه او د ژبي قدرداني انتقال کړي. د مثال په توګه چي د ماشوم خپله مورنۍ ژبه د هغه د ساعت تېري، لوبو، ادبي او کلتوري او تر يوې اندازې د هويت د څرنګوالي تنده ماته کړلای سي.
کوم شی چي په هيڅ توګه د اوښتون مخه نه نيسي بلکه حتی نوري ستونزي زېږوي هغه د يوې ژبي ويونکو له خوا د شعار يا منفي او کرکي وړ اقدام په شکل د بلي ژبي د ويونکو تورنول او يا حتی ورڅخه کرکه کول دي.

احمدولي اڅکزی، د ۲۰۲۱ کال د جون ۱۴مه نېټه

ماخذونه:
- Janet Holmes & Nick Wilson, An Introduction to Sociolinguistics, 2017 Routledge
- Peter K. Austin, The Cambridge Handbook of Endangered Languages, 2012 Cambridge University Press
- Joshua Fishman, Reversing language shift: Theoretical and empirical foundations of assistance to threatened languages, 1994 Cambridge University Press
- Peter Sander, 101 Things Everyone Should Know About Economics: From Securities And Derivatives To Interest Rates And Hedge Funds, The Basics Of Economics And What They Mean For You, 2014 Adams Media
- Safia Haleem, Pathans in India, Safiahaleem dot com, Date of visit June 13 2021


 د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________

د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________

هيله ده چي قاموسونه په فيسبوک کي لايک کړئ




لوستنې: 2253

ډاکټر محمد اکبر وردګ د هغه په خپل قلم

څانګه: پښتانه ليکوال

قاموسونه ټکی کام د پښتو ژبي د مهمو ليکوالانو د بيوګرافيو د خپرولو لړۍ د «نوميالي ليکوال» تر عنوان لاندي پېل کړې ده. د دغې لړۍ د ټولو مقالو/بيوګرافيو ليسټ پر لاندني لينک موندلای سئ:
https://bit.ly/3dljF88



ډاکټر محمد اکبر وردګ د هغه په خپل قلم

د زیږېدو دقیقه نېټه مې نه ده را ته معلومه، ځکه چې هغه قرآن کریم چې زما پلار ؛ د کلي په ملا، زما د زيږېدو نېټه پکې لیکلې وه (سترګې مې دې ووزي چې ووایم چې چا پټ کړی ؤ) له جوماته ورک شوی ؤ. خو یو شی چې په دقیقه توګه ویلی شم هغه دا دي چې زښته ډېره موده کېږي چې زیږدلی یم.
یوه ورځ د کلي یوه سپین ږيري را ته وویل چې ته د ملک میر د په دار کولو په ورځ زیږېدلی یې. (ملک میر د وخت د پاچا آسونو او خرو ته د اوربشواو پروړې د ګودام له ورکولو نه غاړه غړولې وه او پاچا هم خپل زلنده قوماندان، نامتو طره بازځان له یوه پلتن عسکرو سره ور ته را ولېږه، ملک میر یې ګیر کړ او د کلي تر مخ یې د توتو په یوه ونه کې غرغره کړ)
نور نو مې د زیږېدو د نېټې خبره اسانه شوه. د کورنیو چارو د اوراقو د یوه زاړه مدیر په مرسته مې، چې غټې زره بیني عینکې یې په سترګو وې او یوه داسې قره قلي یې پر سر وه چې تر نیمو نه یې ډېر وېښتان تویې وو؛دا معلومات لاس ته راغلل : ملک میر د ۱۹۴۰ کال په وروستۍ میاشت اعدام شوی.
دوه کلن وم چې پلار مې مړشوی، روزنه اوپالنه مې مور او مشرانو وروڼو ته ور په غاړه شوې، لومړنۍ زده کړې مې د خپلې سیمې په یوه ښوونځي کې چې اوس د غازي محمدجانخان وردګ لیسه شوې، سر ته رسولې، بکلوریا مې له حربي ښوونځي څخه او د طب ډاکتري مې له کابل پوهنتون نه اخیستې. بیا مې په فرانسه کې د (اورتوپېدي او تروماتولوژ ي په څانکه کې) د فرانسې د پوهنتونونو د(اګرېژې پروفیسرۍ) سند تر لاسه کړی. په طبي برخه کې مې یو شمېر څېړنې کړې چې د فرانسې او د امریکې په مهمو طبي مجلو کې خپرې شوي دي.
په لومړي سر کې مې د کار تر څنګ د پاریس په دؤ طبي پوهنځیو کې د استاد وظیفه تر سره کړې او وروسته مې تر تقاعده پورې په یوه دولتي روغتون کې د مشر جراح په حیث کار کړی.
د پښتو ادبیاتو سره مې له وړوکتوبه مینه لرله. لا ځوان وم چې له کابل مجلې او دزیري له جریدې سره مې قلمي همکاري پیل کړه، د هغې ډلې غړی وم چې د پښتو ټولنې له خوا یئ انګلیسي ـ پښتو ډکشنري لیکله او د پښتو ټولنې افتخاري غړی هم وم، يوه طبي ډکشنري مې هم ولیکله او پښتو ټولنې ته مې د چاپ له پاره وسپارله. خوکله چې مجاهدین کرام په کابل حاکم شول، د نورو کتابونو په څېر يا بخارۍ پرې تودې شوې او یا د نسوارو د پوړیو له پاره استعمال شوه. زه یې دوهم نقل نه لرم..
په فرانسه کې مې په وزګارو وختونو کې ادبې هلو ځلو ته دوام ورکړی.، څلور قاموسونه مې لیکلي او خپاره شوی (دا قاموسونه پښتو ــ فرانسوي او فرانسوي ــ پښتو دي) . له ښاغلي نجیب منلي سره مې په ګډه د فرانسې د معاصرو نومیالو داستان لیکونکو څو داستانونه په پښتو ترجمه کړي او د ادبیاتو د نوبل د جایزې وړونکي (لوکلېزیو) یو لنډ رومان مې په پښتو ترجمه کړی. دا دواړه کتابونه د مجروح فونډېشن له خوا خپاره شوي. د نومیالي افغان لیکوال، عتیق رحیمي د (سنګ صبور) رومان مې په پښتو ترجمه کړی خو لا تر اوسه نه دی خپور شوی.سمدلاسه د یوې طبي اشتقاقي ډکشنري په لیکلو لګیایم.
د افغانستان د اسلامي جمهوریت د محترم اولسمشر له خوا د علامه سید جمال الدین افغان د نښان په را کولو ویاړلی شوی یم.
کله چې د ژوند له واقعیتونو نه په تنګ شم د افغاني شعر او موسیقي رنګینې لمنې ته پنا ور وړم.

محمد اکبر وردګ
د ۲۰۲۱ کال د جون ۱۰مه نېټه، پاريس

 د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________

د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________

هيله ده چي قاموسونه په فيسبوک کي لايک کړئ




لوستنې: 1523

د پوهاند محمد رسول باوري لنډ ژوندليک

څانګه: پښتانه ليکوال

قاموسونه ټکی کام د پښتو ژبي د مهمو ليکوالانو د بيوګرافيو د خپرولو لړۍ د «نوميالي ليکوال» تر عنوان لاندي پېل کړې ده. د دغې لړۍ د ټولو مقالو/بيوګرافيو ليسټ پر لاندني لينک موندلای سئ:
https://bit.ly/3dljF88

نوميالی ليکوال: پوهاند محمد رسول باوري 
نوم: محمد رسول
تخلص: باوري
د زېږېدو کال: ١٣٣٦ش.
د زېږېدو ځای: دهراوت اولسوالي- روزګان
د کورنۍ غړي: (مېرمن، دوه زامن، یوه لور)
لوړي زده‌کړي:
• ١٣٦٢-١٣٦٤ش. _ په تاریخ کي ماسټري- کابل پوهنتون
• ١٣٥٤-١٣٥٨ش. _ په تاریخ کي لیسانس– کابل پوهنتون
• ١٣٤٢-١٣٥٤ش. _ بکلوريا - سیدال خان لېسه - روزګان
دندې:
• ١٣٩٥ش. _ له ٢٨ جدي څخه، د اطلاعاتو او فرهنګ وزارت فرهنګي معین او سرپرست
• ١٣٩٤ش. _ د کابل پوهنتون د لرغونيپوهني د څانګي استاد
• ١٣٩١-١٣٩٤ش. _ د شیخ زاهد پوهنتون رئیس- خوست ولایت
• ١٣٨٩-١٣٩١ش. _ د کابل پوهنتون د لرغونپوهني په څانګه کي بیا تقرر
• ١٣٨٨-١٣٨٩ش. _ د وزارت معارف د نصاب ادارې د تاریخ د برخي رئیس
• ١٣٨٣-١٣٨٧ش. _ د هالنډ د ګروننګین دولتي پوهنتون استاد
• ١٣٧٧ش. _ هند ته مهاجرت
• ١٣٦٠-١٣٧٦ش. _ د کابل پوهنتون، د اجتماعي علومو پوهنځي، د لرغون پوهني د څانګي استاد
پوهاند محمد رسول باوري د لوړو زده‌کړو وزارت د لوایحو او مقرراتو سره سم له پوهیالی علمي رتبې څخه تر پوهاند علمي رتبې پوري رسېدلی دئ.
چاپي آثار:
1. د روښانيانو غورځنګ (د ليسانس دورې مونوګراف) ١٣٥٨ش.
2. اُصول و تحقيقات باستانشناسى، کابل پوهنتون، ١٣٦١ش.
3. باستانشناسى کشورهاى همجوار، کابل پوهنتون، ١٣٦٤ش.
4. باستانشناسى شرق ميانه، کابل پوهنتون، ١٣٦٥ش.
5. اُصول ترميم و بازسازى اثار باستانى، کابل پوهنتون، ١٣٦٦ش.
6. افغانستان در عهد باستان، مطبعه دولتى، ١٣٦٧ش.
7. باستانشناسى ساحوى (اُصول حفريات)، کابل پوهنتون، ١٣٦٨ش.
8. لرغونپوهنه، پرنسيپونه او مېتودونه، ملى موزيم ، ١٣٦٩ش.
9. باستانشناسى مدنيتهاى اوليه افغانستان،
10. موزيم شناسى و سير موزيم ها در افغانستان، دسپک خپرندويه ټولنه، ١٣٧٤ش.
11. لرغنپوهنه، عملي لاري چاري، د افغانستان د کلتوري ودي ټولنه، ١٣٨١ش.
12. Outline of Archaeology in Afghanistan. 1999. Assen: Nederland
13. Samenwerken in Drenthe.2003. Assen: Nederland Archaeologie
14. موزيم پوهنه او په افغانستان کي د موزيمونو لوړي ژوري، د افغانستان د کلتوري ودي ټولنه، ١٣٨٦ش.
15. لرغونى افغانستان، د ميدان وردګ ولايت د ليکوالو په نوښت، د مڼې ګل مشاعرې په وياړ، ١٣٨٨ش.
16. لرغونې نړۍ(د مقالو ټولګه)، د پکتیا پېژندني سیمینار په مناسبت، ١٣٨٩ش.
17. په افغانستان او ګاونډيو هيوادونو کي نړيوال کلتوري ميراثونه، د افغانستان د علومو اکاډمی.
18. د لرغپوهني بنسټونه، د نشراتو ریاست، لوړو‌ زده‌کړو وزارت، ١٣٩٢ش.
19. د افغانستان د تاريخ پنځوس پاڼي، د اطلاعاتو او فرهنګ وزارت، ١٣٩٢ش.

• تر ٣٠٠ ډېري مقالې چي په هیواد کي او تر هیواد دباندي نشریو او ویبپاڼو کي خپرې سوي دي.
• در بيش از ١٠٠ سيمنارهاى علمى اشتراک کرده. تر ۱۰۰ په ډېرو سیمینارونو کي ګډون
• په ۱۳۶۵ش. کال د محمود طرزي مډال کي ئې تر لاسه کړی


 د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________

د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________

هيله ده چي قاموسونه په فيسبوک کي لايک کړئ




لوستنې: 1929

د سانسکريت لنډ تعارف ۴ برخه ـ له يو څخه تر سلو پوري عددونه

څانګه: سانسکريت

اعداد  (सङ्ख्या/saṅkhyā/سنکهيا)

No.

Sans.No.

Sanskrit

Transl.

Ar.Transl.

1

१

एकः

ekaḥ

اېکَهَـ

2

२

द्वौ

dvau

دواو

3

३

त्रयः

trayaḥ

ترَیَهَـ

4

४

चत्वारः

catvāraḥ

چتوارَـهَـ

5

५

पञ्च

pañca

پنچَ

6

६

षट्

ṣaṭ

شټ

7

७

सप्त

sapta

سپتَ

8

८

अष्ट

aṣṭa

اشټَ

9

९

नव

nava

نَوَ

10

१॰

दश

daśa

دَشَ

11

११

एकादशन्

ekādaśan

اېکادشن

12

१२

द्वादशन्

dvādaśan

دوادشن

13

१३

त्रयोदशन्

trayodaśan

ترَیودشن

14

१४

चतुर्दशन्

caturdaśan

چَتُردشن

15

१५

पञ्चदशन्

pañcadaśan

پنچدشن

16

१६

षोडशन्

ṣoḍaśan

شوډشن

17

१७

सप्तदशन्

saptadaśan

سپتدشن

18

१८

अष्टादशन्

aṣṭādaśan

اشټادشن

19

१९

नवदशन्, एकोनविंशति, ऊनविंशति, एकान्नविंशति

navadaśan, ekonaviṃśati, ūnaviṃśati, ekānnaviṃśati

نودشن, اېکونويمشتي, اُنويمشتي, اېکاننويمشتي

20

२॰

विंशति

viṃśati

ويمشتي

21

२१

एकाविंशति

ekāviṃśati

اېکاويمشتي

22

२२

द्वाविंशति

dvāviṃśati

دواويمشتي

23

२३

त्रयोविंशति

trayoviṃśati

تریوويمشتي

24

२४

चतुर्विंशति

caturviṃśati

چتُرويمشتي

25

२५

पञ्चविंशति

pañcaviṃśati

پنچويمشتي

26

२६

षड्विंशति

ṣaḍviṃśati

شڈويمشتي

27

२७

सप्तविंशति

saptaviṃśati

سپتويمشتي

28

२८

अष्टाविंशति

aṣṭāviṃśati

اشټاويمشتي

29

२९

नवविंशति, एकोनात्रिंशत्, ऊनत्रिंशत्, एकान्नत्रिंशत्

navaviṃśati, ekonātriṃśat, ūnatriṃśat, ekānnatriṃśat

نوويمشتي, اېکوناتريمشت, اُنتريمشت, اېکاننتريمشت

30

३॰

त्रिंशत्

triṃśat

تريمشت

31

३१

एकत्रिंशत्

ekatriṃśat

اېکتريمشت

32

३२

द्वात्रिंशत्

dvātriṃśat

دواتريمشت

33

३३

त्रयत्रिंशत्

trayatriṃśat

تریتريمشت

34

३४

चतुस्त्रिंशत्

catustriṃśat

چتُستريمشت

35

३५

पञ्चत्रिंशत्

pañcatriṃśat

پنچتريمشت

36

३६

षट्त्रिंशत्

ṣaṭtriṃśat

شټتريمشت

37

३७

सप्तत्रिंशत्

saptatriṃśat

سپتتريمشت

38

३८

अष्टात्रिंशत्

aṣṭātriṃśat

اشټاتريمشت

39

३९

एकोनचत्वारिंशत्

ekonacatvāriṃśat

اېکونچتواريمشت

40

४॰

चत्वारिंशत्

catvāriṃśat

چتواريمشت

41

४१

एकचत्वारिंशत्

ekacatvāriṃśat

اېکچتواريمشت

42

४२

द्विचत्वारिंशत्, द्वाचत्वारिंशत्

dvicatvāriṃśat, dvācatvāriṃśat

دويچتواريمشت, دواچتواريمشت

43

४३

त्रिचत्वारिंशत्, त्रयश्चत्वारिंशत्

tricatvāriṃśat, trayaścatvāriṃśat

تريچتواريمشت, تریشچتواريمشت

44

४४

चतुश्चत्वारिंशत्

catuścatvāriṃśat

چتُشچتواريمشت

45

४५

पञ्चचत्वारिंशत्

pañcacatvāriṃśat

پنچچتواريمشت

46

४६

षट्चत्वारिंशत्

ṣaṭcatvāriṃśat

شټچتواريمشت

47

४७

सप्तचत्वारिंशत्

saptacatvāriṃśat

سپتچتواريمشت

48

४८

अष्टचत्वारिंशत्, अष्टाचत्वारिंशत्

aṣṭacatvāriṃśat, aṣṭācatvāriṃśat

اشټچتواريمشت, اشټاچتواريمشت

49

४९

एकोनपञ्चाशत्

ekonapañcāśat

اېکونپنچاشت

50

५॰

पञ्चाशत्

pañcāśat

پنچاشت

51

५१

एकपञ्चाशत्

ekapañcāśat

اېکپنچاشت

52

५२

द्विपञ्चाशत्

dvipañcāśat

دويپنچاشت

53

५३

त्रिपञ्चाशत्

tripañcāśat

تريپنچاشت

54

५४

चतुःपञ्चाशत्

catuḥpañcāśat

چتُهپنچاشت

55

५५

पञ्चपञ्चाशत्

pañcapañcāśat

پنچپنچاشت

56

५६

षट्पञ्चाशत्

ṣaṭpañcāśat

شټپنچاشت

57

५७

सप्तपञ्चाशत्

saptapañcāśat

سپتپنچاشت

58

५८

अष्टपञ्चाशत्

aṣṭapañcāśat

اشټپنچاشت

59

५९

एकोनषष्ठिः

ekonaṣaṣṭhiḥ

اېکونششټھيه

60

६॰

षष्ठिः

ṣaṣṭhiḥ

ششټھيهَـ

61

६१

एकषष्ठिः

ekaṣaṣṭhiḥ

اېکششټھيه

62

६२

द्विषष्ठिः

dviṣaṣṭhiḥ

دويششټھيه

63

६३

त्रिषष्ठिः

triṣaṣṭhiḥ

تريششټھيه

64

६४

चतुःषष्ठिः

catuḥṣaṣṭhiḥ

چتُهششټھيه

65

६५

पञ्चषष्ठिः

pañcaṣaṣṭhiḥ

پنچششټھيه

66

६६

षट्षष्ठिः

ṣaṭṣaṣṭhiḥ

شټششټھيه

67

६७

सप्तषष्ठिः

saptaṣaṣṭhiḥ

سپتششټھيه

68

६८

अष्टषष्ठिः

aṣṭaṣaṣṭhiḥ

اشټششټھيه

69

६९

एकोनसप्ततिः

ekonasaptatiḥ

اېکونسپتتيه

70

७॰

सप्ततिः

saptatiḥ

سپتتيه

71

७१

एकसप्ततिः

ekasaptatiḥ

اېکسپتتيه

72

७२

द्विसप्ततिः

dvisaptatiḥ

دويسپتتيه

73

७३

त्रिसप्ततिः

trisaptatiḥ

تريسپتتيه

74

७४

चतुःसप्ततिः

catuḥsaptatiḥ

چتُهسپتتيه

75

७५

पञ्चसप्ततिः

pañcasaptatiḥ

پنچسپتتيه

76

७६

षट्सप्ततिः

ṣaṭsaptatiḥ

شټسپتتيه

77

७७

सप्तसप्ततिः

saptasaptatiḥ

سپتسپتتيه

78

७८

अष्टसप्ततिः

aṣṭasaptatiḥ

اشټسپتتيه

79

७९

एकोनाशीतिः

ekonāśītiḥ

اېکوناشیتيه

80

८॰

अशीतिः

aśītiḥ

اشیتيه

81

८१

एकाशीतिः

ekāśītiḥ

اېکاشیتيه

82

८२

द्वशीतिः

dvaśītiḥ

دوشیتيه

83

८३

त्र्यशीतिः

tryaśītiḥ

تریشیتيه

84

८४

चतुरशीतिः

caturaśītiḥ

چتُرشیتيه

85

८५

पञ्चाशीतिः

pañcāśītiḥ

پنچاشیتيه

86

८६

षडशीतिः

ṣaḍaśītiḥ

شډشیتيه

87

८७

सप्ताशीतिः

saptāśītiḥ

سپتاشیتيه

88

८८

अष्टाशीतिः

aṣṭāśītiḥ

اشټاشیتيه

89

८९

एकोननवतिः

ekonanavatiḥ

اېکوننوتيه

90

९॰

नवतिः

navatiḥ

نوتيه

91

९१

एकनवतिः

ekanavatiḥ

اېکنوتيه

92

९२

द्विनवतिः

dvinavatiḥ

دوينوتيه

93

९३

त्रिनवतिः

trinavatiḥ

ترينوتيه

94

९४

चतुर्नवतिः

caturnavatiḥ

چتُرنوتيه

95

९५

पञ्चनवतिः

pañcanavatiḥ

پنچنوتيه

96

९६

षण्णवतिः

ṣaṇṇavatiḥ

شننوتيه

97

९७

सप्तनवतिः

saptanavatiḥ

سپتنوتيه

98

९८

अष्टनवतिः

aṣṭanavatiḥ

اشټنوتيه

99

९९

एकोनशतम्

ekonaśatam

اېکونشتم

100

१॰॰

शतम्

śatam

شتم



د څلورمي برخي پای
منبع: د «سانسکريت لنډ تعارف او زر مهمي جملې يې» په نوم د احمدولي اڅکزي له ناچاپ اثر څخه


که غواړئ چي د دغې لړۍ نوري ليکنې هم ولولئ نو پر لاندني لينک کليک وکړئ:
د خپرو سوو برخو ليسټ

 د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________

د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________

هيله ده چي قاموسونه په فيسبوک کي لايک کړئ




لوستنې: 1693

پر پټه خزانه د ميکنزي مرکزي انتقاد ته جواب (لومړۍ برخه)

څانګه: پټه خزانه

يادونه: د کاپي کولو په صورت کي د اصلي منبع لينک ورسره اضافه کول حتمي دی.

ليکونکی: احمدولي اڅکزی، ۲۰۲۱ کال د جون ۹مه نېټه، آلمان

د «ږ» او «ڼ» په حواله انتقاد

کله چي فاضل پوهاند استاد عبدالحي حبيبي په ۱۹۴۴ عيسوي کال (۱۳۲۲ لمريز) پټه خزانه وموندله نو دا د پښتو ژبي د ادب د تاريخ او په مجموع کي د افغانستان له پاره يوه ډېره مهمه موندنه وبلل سوه. خو پر دغه موندنه او پر ريښتونولي يې شکونه هم څرګند کړل سول چي دغه لړۍ تر نن پوري ادامه لري. پر دغه موضوع زيات کتابونه او مقالې ليکل سوي او افغان عالمانو د پټي خزانې په تړاو ټولو انتقادونو ته علمي جوابونه هم ويلي دي. خو د هغه باوجوده چي کله څوک په زياته په غربي علمي مرجعو او رسالو کي د پښتو ادب د تاريخ په هکله لوست کوي، نو پکښي پټه خزانه په بنيادي توګه د ښاغلي ډېويډ نايل ميکنزي د انتقاد او استدلال پر اساس په جعل تورنيږي.

د مثال په توګه د لندن پوهنتون د ختيځپوهنې او افريقايي علومو څانګه د «منځنۍ آسيا د ژبو ليکدودونه» په نوم جريده کي پټه خزانه د ډېويډ نايل ميکنزي د انتقاد په حواله اختراع سوې [1] يادوي. په رشتيا هم استاد ميکنزي د پټي خزانې د موندل کيدو څخه لږ وخت وروسته دغه نسخه جعلي سند وباله. د ميکنزي مرکزي انتقاد او استدلال دا ؤ چي د پټي خزانې په متن کي د «ږ» او «ڼ» توري يا ګرافيمونه دواړه راغلي دي. د دغه ختيځپوه په وينا دا چي ياد توري اول په ۱۹۳۶ کال د افغان دولت (پښتو ټولنې) له خوا د «عصري پښتو» له پاره «معرفي» کړل سول نو په وينا يې پټه خزانه «جوړه سوې/جعلسازي» سوې ده.

کله چي څوک په عامه انټرنټي منابعو لکه «ويکيپېډيا» کي د پټي خزانې په تړاو لټون وکړي نو هلته هم عموما د ميکنزي انتقاد د پټي خزانې د ارزونې هغه مرکزي ټکی معرفي کيږي. لکه په فارسي ويکيپېډيا کي چي راغلي:

«در مورد تاریخ جعل اثر در میان پژوهشگران اختلاف نظر است. برخی این جعل این کتاب را در اواخر قرن نوزدهم میلادی می‌دانند. در تحقیقات اخیر، به شکل عام بسیاری از پژوهشگران، تاریخ جعل اثر را دهه چهل میلادی و کمی قبل از ادعای کشف اثر می‌دانند. دیوید نیل مکنزی به این امر اشاره می‌کند که در سراسر این کتاب، حروف (ږ) و (ڼ) استفاده شده است. این درحالی است که این حروف پس از سال ۱۹۳۶ هنگامی که دولت افغانستان اصلاحات در شیوه نگارش پشتو انجام داد، وارد الفبای پشتو شدند. او با بررسی خود نشان می‌دهد که این دو حرف قبل از سال ۱۹۳۵ هرگز به طور هم زمان در هیچ نسخه خطی پیدا نشده‌اند. از این رو، دیوید نیل مکنزی تاریخ جعل اثر را در سال ۱۹۴۴ میلادی، یعنی تنها کمی قبل از ادعای کشف آن می‌داند.»[2]

آلماني ويکيپېډيا کي د پښتو ليکدود په تړاو مطلب کي پر پټه خزانه داسي قضاوت سوی دی:
«Besondere negative Berühmtheit erlangte das Pata Chazāna (پټه خزانه – „Der versteckte Schatz“), das der afghanische Literaturwissenschaftler Abdul Hay Habibi 1944 in Kandahar behauptete entdeckt zu haben. Die Schrift enthält eine angeblich im Jahr 1729 verfasste Anthologie der paschtunischen Dichtung, in der Werke bisher unbekannter Dichter zusammengestellt sind, die bis in das achte Jahrhundert zurückgehen. Das gesamte Manuskript sowie die darin kolportierten älteren Schriften werden in der Iranistik meist als Fälschung klassifiziert.» [3]

د پورتني آلماني متن تقريبي پښتو ژباړه:
«په زياته د پټې خزانې کتاب زيات خراب/منفي شهرت ترلاسه کړ، کوم چي د افغان ادبپوه عبدالحی حبيبي لخوا يې په ۱۹۴۴ د موندنې ادعا وسوه. د ادعا له مخي د پښتو انتخاب سوو اشعارو دغه کتاب په ۱۷۲۹ عيسوي کال ليکل سوی او پکښي تر اوسه (د پټي خزانې تر موندنې پوري) نا پېژندل سوو داسو شاعرانو تذکره راغلې چي لړۍ يې ګواکي تر ۸مې عيسوي پېړۍ پوري پخوا ته رسيږي. خو په ختيځپوهنه کي اکثرأ دغه بشپړ کتاب او پکښي افواهي راغلي ټول متون جعلي درجه بندي کيږي.»

زيات زاړه پښتو کتابونه «ږ» او «ڼ» لري

په دغه لنډه مقاله کي به له زيات شمير هغو چاپ سوو پښتو کتابونو او متونو څخه صرف هغه څو دلته ياد کړو چي کتونکي يې آنلاين هم موندلای سي. ټول دغه کتابونه د ښاغلي ميکنزي استدلال ناسم ثابتوي. دغه کتابونه ټول له ۱۹۳۶ عيسوي کال څخه ترمخه ليکل سوي او پکښي «ږ» يا «ڼ» او يا هم دواړه راغلي دي. د مثال په توګه په ۱۸۸۵ عيسوي کال د پښتو عسکري بوليو/اوامرو په کتاب «ميزک توپخانه» کي څو ځايه هم «ږ» او هم «ڼ» راغلی دی (مثال: ږ پاڼه ۱۴ او ڼ پاڼه ۱۶).

خو دلته دا يادونه هم بايد وسي چي په جنوبي پښتونخوا او افغانستان کي عموما د «ڼ» توری د لغت منځ، پای او هم يوازي استعماليږي، لکه په باڼه، مڼه، او کوڼ کي. په خيبر پښتونخوا او يو شمير نورو سيمو کي بيا د دغه له پاره د «نړ» توري هم استعمال لري. دا فرق نه يوازي اوس موجود دی بلکه د پټي خزانې له کشف څخه تر مخه هم موجود ؤ. د دې تر څنګ د هنري جورج راورټي په وينا کله چي د «ڼ» د لغت په سر يا منځ کي راسي نو د «ڼـ» او «ـــڼــــ» شکل خپلوي خو کله چي په آخر کي راسي نو د «نړ» په شکل ليکل کيږي[د پښتو ګرامر په تړاو د ۱۸۵۵ کال چاپ سوي کتاب ۵مه پاڼه].

۱ ـ A Grammar of the Pukhto, Pushto, or Language of the Afgháns، هنري جارج راورټي، بابپتست مشن کلب، کلکته، ۱۸۵۵ عيسوي کال (۱۲۷۱ ه) [4]

۲ ـ کتاب د نوى عهد يعنى د خداوند عيسى مسيح انجيل، د ستيون آستن مطبع، هرتفرد، ۱۸۶۳ عيسوي کال (۱۲۷۹ ه.) [5]

۳ ـ پښتو انګريزي قاموس، هنري جورج راورټي، ويليمس اېنډ نور ګېټ، لندن، ۱۸۶۰ عيسوي کال (۱۲۷۶ ه.) [6]

۴ ـ ميزک توپخانه، مير احمد گرانشنو او مير سيف الدين عزيزى، مطبع دار السلطنه،‏ کابل، ۱۸۸۵ عيسوي کال (‏١٣٠٣ ه.) [7]

۵ ـ Afghan Poetry of the Seventeenth Century، هنري جورج راورټي، ، ۱۸۹۰ عيسوي کال (۱۳۰۷ ه.) [8]

۶ ـ کليدِ افغاني، پادري هيوز صاحب، منشي ګلاب سينګهـ اېنډ سنز مطبع، لاهور، ۱۸۹۳ عيسوي کال (۱۳۱۰ ه.) [9]

۷ ـ خير اللغت، قاضي خيرالله، نور لکشورګيس پرنټنګ ورکس، لاهور، ۱۹۰۶ عيسوي کال (۱۳۲۴ ه.) [10]

۸ ـ اطاعت الامر، عبدالرب خان، مطبع دارالسلطنه، کابل، ۱۹۱۵/۱۹۱۶ عيسوي کال (۱۳۳۴ ه.) [11]

۹ ـ ديوان ميرزا افغاني، مرزا خان انصاري، مطبع اسلاميه، لاهور، ۱۹۱۵ عيسوي کال (۱۳۳۴ ه.) [12]

۱۰ ـ يوازنی پښتو، مولوي عبدالواسع کندهاری، مطبع دارالسلطنه، کابل، ۱۹۲۳ عيسوي کال (۱۳۴۱ ه.) [13]



لکه څنګه چي تر مخه ورته اشاره وسوه لا نور پښتو کتابونه سته چي له ۱۹۳۶ کال څخه زيات کالونو مخکي چاپ سوي دي او پکښي هم «ږ» او «ڼ» د راغلی دی.

د پښتو خطي نسخې

د فاضل استاد محمد معصوم هوتک په وينا په پښتو کي په سلونو [...] داسي زړې خطي نسخې سته چي هم زړې دي او هم پکښي «ڼ» او «ږ» دواړه کارول سوي دي. له دغو څخه د بعضو خطي نسخو بېلګي به د دغې مقالې په دويمه برخه کي د لوستونکو سره شريکي کړل سي.

د لومړۍ برخي پای

ښايي لاندنۍ مقالې هم درته په زړه پوري وي:
د پټي خزانې پر دريم چاپ د علامه حبيبي سريزه
پر دغه پاڼه د پټي خزانې په تړاو خپرو سوو ټولو مقالو ليسټ او لينکونه

ماخذونه:

[1]
David Neil MacKenzie: David N. Mackenzie: The Development of the Pashto Script. In: Shirin Akiner (Editor): Languages and Scripts of Central Asia. School of Oriental and African Studies, Univ. of London, London 1997, ISBN 9780728602724. p. 142

[2]

https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%AA%D9%87_%D8%AE%D8%B2%D8%A7%D9%86%D9%87
د پاڼي د خلاصولو نېټه، ۲۰۲۱ عيسوي کال د جون ۸مه نېټه، د غرمې دولس نيمي بجې

[3]
https://de.wikipedia.org/wiki/Paschtunische_Schrift
د پاڼي د خلاصولو نېټه، ۲۰۲۱ عيسوي کال د جون ۸مه نېټه، د غرمې دولس بجې

[4]
https://www.wdl.org/en/item/17714/

[5]
https://www.loc.gov/item/2013420229/

[6]
https://bit.ly/3cu24wh

[7]
http://afghanistandl.nyu.edu/books/adl0193/

[8]
https://www.wdl.org/en/item/17691/

[9]
https://www.loc.gov/item/45044056/

[10]
https://archive.org/details/KitabEKhairUl-LughaatHissaEAwwalYaniPashtoUrduLughaat

[11]
https://www.loc.gov/item/2001310184/

[12]
https://www.wdl.org/en/item/17890/

[13]
http://afghanistandl.nyu.edu/afghanistan/books/adl0332/adl0332-fr01.html


د پټي خزانې زوړ او نوی چاپ کتاب پر لاندني لينکونو کتلای/ډاونلوډ کولای سئ:
https://bit.ly/3gk9OBs

 د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________

د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________

هيله ده چي قاموسونه په فيسبوک کي لايک کړئ




لوستنې: 3814

د سانسکريت لنډ تعارف ۳ برخه ـ توري څنګه سره ملګري کيږي

څانګه: سانسکريت

د سانسکريت لنډ تعارف ـ دريمه برخه

ليکونکی: احمدولي اڅکزی

ملګري يا مخلوط توري (संयोग/saṅyoga/سـنیوگـَــ)
کله چي په ديواناګري ليک کي دوه بېږغه توري يا کانسوننت توري پرله پسې راسي، نو دوی سره يوځای کيږي چي دغه ملګرو يا مخلوط سوو تورو ته سنيوګَ توري ويل کيږي. که موږ د ټولګي يا صنف له پاره د انګريزي لغت کلاس class چي يو سېلاب لرونکی لغت دی په ديواناګري ليکل غواړو نو درو بې ږغو تورو ک क، ل ल، س स او يو ږغيز توري ا आ ته اړتيا لرو. خو که کلاس په कलास وليکو نو دا به غلط وي ولي چي دغه به بيا درې سېلابه لرونکی لغت (कलास/kalāsa/کَلاسَ) جوړ سي. دا ځکه چي په ديواناګري کي هر بې ږغه توری يو سېلاب جوړوي او په اوتوماتيکه توګه ساکن نه وي. د دې له پاره چي څوک په ديواناګري کي يو توری د ساکن توري په توګه په نخښه کړي نو ورڅخه لاندي يې د ساکنوالي ځانګړې نخښه ्(विराम/virāma/ويرامَ) کښېښودل کيږي چي په ګرافيک شکل د عربي زېر/کسره نخښي ته ورته ده. د دې له پاره چي کلاس د کَلاسَ په شان ونه لوستل سي بايد د ک او هم د س لاندي د ساکن نخښه (विराम/virāma/ويرامَ) کښېښودل سي. لکه:(क्‌लास्/klās/کلاس)
خو د ساکنوالي د نخښو سره پورتنۍ بڼه क्‌लास् هم مستعمله او معياري نه ده. دا ځکه چي په دېواناګري کي دا اصول دی چي که دوه بې ږغه توري سره پرله پسې سي او هغه لومړی يې ساکن وي نو د لومړي کانسوننت ګرافيک يا نخښه نيمه کيږي او د دويم کانسوننت د نخښي سره يوځای کيږي او په دې توګه له دوو بېږغو تورو څخه يو نوی ګرافيک توری (ګرافېم) جوړيږي چي ورته (संयोग/saṅyoga/سَـنیوگـَــ)ويل کيږي.دا د دې له پاره چي هميشه د ساکن والي توری لګول ونه غواړي.نو په دې توګه زموږ مخکنۍ بېلګه کلاس په اصل کي په دېواناګري کي د معيار له ممخي क्लास् ليکل کيږي. دلته وينو چي क د ساکن نخښې لګولو پرځای رالنډ کړل سوی دی او د ک او ل څخه क्ल جوړ سوی دی.
په ديواناګري کي د ملګرو تورو يا سَنيوګـَ شمېر د زرو په شاوخوا کي دی. يو څو بېلګي يې په لاندني جدول کي کتلای سو:

Dev.

Arabic

Transliteration

ञ + च = ञ्च

ن + چ = نچ

ña + ca = ñca

प +त = प्त

پ + ت = پتَ

pa + ta = pta

ट +ट = ट्ट

ټ + ټ = ټټَ

ṭa + ṭa = ṭṭa

द +म = द्म

د + م = دمَ

da + ma = dma

ड +य = ड्य

ډ + ی = ډیَ

ḍa + ya = ḍya

द +व = द्व

د + و = دوَ

da + va = dva

ङ +क = ङ्क

ن + ک = نکَ

ṅa + ka = ṅka

क +त = क्त

ک + ت = کتَ

ka + ta = kta

झ +र = झ्र

جھ + ر = جھرَ

jha + ra = jhra

ह +म = ह्म

ه + م = همَ

ha + ma = hma

ट +र = ट्र

ټ + ر = ټَرَ

ṭa + ra = ṭra

द +ग = द्ग

د + گ = دگَ

da + ga = dga

न +द + र = न्द्र

ن + د + ر = ندرَ

na + da + ra = ndra

स +त + र = स्त्र

س + ت + ر = سترَ

sa + ta + ra = stra

ष +व + व = ष्ट्व

ش + و + و = شټوَ

ṣa + va + va = ṣṭva

 

دا چي پرله پسې راتلونکي بې ږغه توري څنګه سره يوځای کړل سي، په هکله يې لاندني شپږ اصول کتلای سو:

۱ ـ که لومړی توری له هغو تورو څخه وي چي په پای کي يې عمودي کرښه وي لکه ګ ग،  ت त ، چ च  او يا نور، نو د دويم توري سره د وصل کولو پر وخت دغه عمودي کرښه ورڅخه ليري کيږي او د دغه توري مخکنۍ برخه د بشپړه دويم توري سره يوځای کيږي يا دويم بېږغه توری تر لومړي بېږغه توري لاندي ليکل کيږي:
त्+व= त्व→त्वच् (tvác)
ष्+ठ→ ष्ठ - ओष्ठः (oṣṭhaḥ)

۲ـ په هغه صورت کي که لومړی توری ښکاره عمودي کرښه نه لري نو بيا څوک د سکون له ځانګړې نخښي او يا هم له سر پر سر کولو څخه کار اخيستلای سي لکه:
द्+व = द्व→द्वयोः (dvayoḥ)
ट् + व → ट्व - खट्वा (khaṭvā)
द् + ध → द्ध - बुद्ध (buddha)
द् + भ → द्भ - उद्भव (udbhava)

۳ـ که لومړی ساکن توری ر र وي نو بيا دغه ر د دويم توري پر سر وانګريزي توري c ته د ورته ځانګړي نخښي په شکل کي ليکل کيږي او يا هم د پښتو د ۸ په شان نخښي په شکل تر دويم توري لاندي ليکل کيږي او يا هم د زير يا کسره په شان ځانګړې نخښه د دويم توري سره لاندي لګول کيږي:
र्+म→ र्म - धर्म (dharma)
क्+र→ क्र - चक्र (cakra)
ट्+र→ ट्र - राष्ट्र (rāṣṭra)

۴ـ د دېواناګري هغه توري چي Nasal يا په پوزه کي تلفظ کېدونکي بلل کيږي لکه ङ، ञ، ण، णप او म چي کله يو په بل پسې راسي نو بيا سره يوځای کيږي:

लिंग/लिङ्ग (liṅga)
पंच/पञ्च (pañca)

कंठ/कण्ठ (kaṇṭha)
दंत/दन्त (danta)
कंप/कम्प (kampa)

۵ـ بعضي بېږغه توري په نوو ځانګړو تورو اوړي:
क् + ष → क्ष - मोक्ष (mokṣa)
त् + र → त्र - मंत्र (maṃtra)
ज् + ञ →  ज्ञ  - यज्ञ (yajña)
द् + द →  द्द  - उद्देश (uddeśa)
द् + म →  द्म  - पद्म (padma)

۶ـ که لومړی توری श وي نو بيا نوی توری رامنځ ته کېدلای سي:
श् + र →  श्र  - आश्रम (āśrama)

د لوست يووالی:

په سانسکريت کي هر ګرافیک توری  صرف يو ږغ وړاندي کوي او په دې توګه د انګريزي او زيات شمېر نورو ژبو سره توپير لري په کومو کښي چي بعضي توري لوستل کيږي او بعضي يې خاموش وي او يا په بيلو لغتونو کي همدغه توري يا د تورو مجموعه بېل ډول لوستل کيږي. يعني په دېواناګري کي چي کوم توري څنګه ليکل سوي وي هم هغسي لوستل کيږي او د لوست لاره يې هم يوه واحده وي.
البته د سانسکريت د دقيق تلفظ او آهنګ يا ادا کولو په ترڅ کي توپيرونه سته. دا چي ليکل سوی متن څنګه د تلفظ په ترڅ کي ادا کيږي دا تر ډيري اندازې په دې پوري اړه لري چي د تلفظ کوونکي کس خپله مورنۍ ژبه او سيمه کومه ده. خو (पाणिनि/Pāṇini/پانيني)د عيسوي ميلاد څخه نژدې څلور سوه کاله مخکي چي د سانسکريت کوم ګرامري او ږغيز اصول ثبت کړي دي، په هغو کي تر زياتي اندازې د ږغونو د ادا کولو طرز هم ثبت سوی دی او په دې توګه تر زياتې اندازې بيا هم د تلفظ او ادا کولو طرز يې معلوم دی.

هغه مخلوط توري چي क يا ख يا ग يې مخي ته وي:

 

क+क=क्क (kka)

ख+क=ख्क (khka)

ग+क=ग्क (gka)

क+ख=क्ख (kkha)

ख+ख=ख्ख (khkha)

ग+ख=ग्ख (gkha)

क+ग=क्ग (kga)

ख+ग=ख्ग (khga)

ग+ग=ग्ग (gga)

क+घ=क्घ (kgha)

ख+घ=ख्घ (khgha)

ग+घ=ग्घ (ggha)

क+ङ=क्ङ (kṅa)

ख+ङ=ख्ङ (khṅa)

ग+ङ=ग्ङ (gṅa)

क+च=क्च (kca)

ख+च=ख्च (khca)

ग+च=ग्च (gca)

क+छ=क्छ (kcha)

ख+छ=ख्छ (khcha)

ग+छ=ग्छ (gcha)

क+ज=क्ज (kja)

ख+ज=ख्ज (khja)

ग+ज=ग्ज (gja)

क+झ=क्झ (kjha)

ख+झ=ख्झ (khjha)

ग+झ=ग्झ (gjha)

क+ञ=क्ञ (kña)

ख+ञ=ख्ञ (khña)

ग+ञ=ग्ञ (gña)

क+ट=क्ट (kṭa)

ख+ट=ख्ट (khṭa)

ग+ट=ग्ट (gṭa)

क+ठ=क्ठ (kṭha)

ख+ठ=ख्ठ (khṭha)

ग+ठ=ग्ठ (gṭha)

क+ड=क्ड (kḍa)

ख+ड=ख्ड (khḍa)

ग+ड=ग्ड (gḍa)

क+ढ=क्ढ (kḍha)

ख+ढ=ख्ढ (khḍha)

ग+ढ=ग्ढ (gḍha)

क+ण=क्ण (kṇa)

ख+ण=ख्ण (khṇa)

ग+ण=ग्ण (gṇa)

क+त=क्त (kta)

ख+त=ख्त (khta)

ग+त=ग्त (gta)

क+थ=क्थ (ktha)

ख+थ=ख्थ (khtha)

ग+थ=ग्थ (gtha)

क+द=क्द (kda)

ख+द=ख्द (khda)

ग+द=ग्द (gda)

क+ध=क्ध (kdha)

ख+ध=ख्ध (khdha)

ग+ध=ग्ध (gdha)

क+न=क्न (kna)

ख+न=ख्न (khna)

ग+न=ग्न (gna)

क+प=क्प (kpa)

ख+प=ख्प (khpa)

ग+प=ग्प (gpa)

क+फ=क्फ (kpha)

ख+फ=ख्फ (khpha)

ग+फ=ग्फ (gpha)

क+ब=क्ब (kba)

ख+ब=ख्ब (khba)

ग+ब=ग्ब (gba)

क+भ=क्भ (kbha)

ख+भ=ख्भ (khbha)

ग+भ=ग्भ (gbha)

क+म=क्म (kma)

ख+म=ख्म (khma)

ग+म=ग्म (gma)

क+य=क्य (kya)

ख+य=ख्य (khya)

ग+य=ग्य (gya)

क+र=क्र (kra)

ख+र=ख्र (khra)

ग+र=ग्र (gra)

क+ल=क्ल (kla)

ख+ल=ख्ल (khla)

ग+ल=ग्ल (gla)

क+ळ=क्ळ (kḻa)

ख+ळ=ख्ळ (khḻa)

ग+ळ=ग्ळ (gḻa)

क+व=क्व (kva)

ख+व=ख्व (khva)

ग+व=ग्व (gva)

क+श=क्श (kśa)

ख+श=ख्श (khśa)

ग+श=ग्श (gśa)

क+ष=क्ष (kṣa)

ख+ष=ख्ष (khṣa)

ग+ष=ग्ष (gṣa)

क+स=क्स (ksa)

ख+स=ख्स (khsa)

ग+स=ग्स (gsa)

क+ह=क्ह (kha)

ख+ह=ख्ह (khha)

ग+ह=ग्ह (gha)

هغه مخلوط توري چي घ يا च يا छ يې مخي ته وي:

घ+क=घ्क (ghka)

च+क=च्क (cka)

छ+क=छ्क (chka)

घ+ख=घ्ख (ghkha)

च+ख=च्ख (ckha)

छ+ख=छ्ख (chkha)

घ+ग=घ्ग (ghga)

च+ग=च्ग (cga)

छ+ग=छ्ग (chga)

घ+घ=घ्घ (ghgha)

च+घ=च्घ (cgha)

छ+घ=छ्घ (chgha)

घ+ङ=घ्ङ (ghṅa)

च+ङ=च्ङ (cṅa)

छ+ङ=छ्ङ (chṅa)

घ+च=घ्च (ghca)

च+च=च्च (cca)

छ+च=छ्च (chca)

घ+छ=घ्छ (ghcha)

च+छ=च्छ (ccha)

छ+छ=छ्छ (chcha)

घ+ज=घ्ज (ghja)

च+ज=च्ज (cja)

छ+ज=छ्ज (chja)

घ+झ=घ्झ (ghjha)

च+झ=च्झ (cjha)

छ+झ=छ्झ (chjha)

घ+ञ=घ्ञ (ghña)

च+ञ=च्ञ (cña)

छ+ञ=छ्ञ (chña)

घ+ट=घ्ट (ghṭa)

च+ट=च्ट (cṭa)

छ+ट=छ्ट (chṭa)

घ+ठ=घ्ठ (ghṭha)

च+ठ=च्ठ (cṭha)

छ+ठ=छ्ठ (chṭha)

घ+ड=घ्ड (ghḍa)

च+ड=च्ड (cḍa)

छ+ड=छ्ड (chḍa)

घ+ढ=घ्ढ (ghḍha)

च+ढ=च्ढ (cḍha)

छ+ढ=छ्ढ (chḍha)

घ+ण=घ्ण (ghṇa)

च+ण=च्ण (cṇa)

छ+ण=छ्ण (chṇa)

घ+त=घ्त (ghta)

च+त=च्त (cta)

छ+त=छ्त (chta)

घ+थ=घ्थ (ghtha)

च+थ=च्थ (ctha)

छ+थ=छ्थ (chtha)

घ+द=घ्द (ghda)

च+द=च्द (cda)

छ+द=छ्द (chda)

घ+ध=घ्ध (ghdha)

च+ध=च्ध (cdha)

छ+ध=छ्ध (chdha)

घ+न=घ्न (ghna)

च+न=च्न (cna)

छ+न=छ्न (chna)

घ+प=घ्प (ghpa)

च+प=च्प (cpa)

छ+प=छ्प (chpa)

घ+फ=घ्फ (ghpha)

च+फ=च्फ (cpha)

छ+फ=छ्फ (chpha)

घ+ब=घ्ब (ghba)

च+ब=च्ब (cba)

छ+ब=छ्ब (chba)

घ+भ=घ्भ (ghbha)

च+भ=च्भ (cbha)

छ+भ=छ्भ (chbha)

घ+म=घ्म (ghma)

च+म=च्म (cma)

छ+म=छ्म (chma)

घ+य=घ्य (ghya)

च+य=च्य (cya)

छ+य=छ्य (chya)

घ+र=घ्र (ghra)

च+र=च्र (cra)

छ+र=छ्र (chra)

घ+ल=घ्ल (ghla)

च+ल=च्ल (cla)

छ+ल=छ्ल (chla)

घ+ळ=घ्ळ (ghḻa)

च+ळ=च्ळ (cḻa)

छ+ळ=छ्ळ (chḻa)

घ+व=घ्व (ghva)

च+व=च्व (cva)

छ+व=छ्व (chva)

घ+श=घ्श (ghśa)

च+श=च्श (cśa)

छ+श=छ्श (chśa)

घ+ष=घ्ष (ghṣa)

च+ष=च्ष (cṣa)

छ+ष=छ्ष (chṣa)

घ+स=घ्स (ghsa)

च+स=च्स (csa)

छ+स=छ्स (chsa)

घ+ह=घ्ह (ghha)

च+ह=च्ह (cha)

छ+ह=छ्ह (chha)

هغه مخلوط توري چي ज يا झ يا ञ يې مخي ته وي:

ज+क=ज्क (jka)

झ+क=झ्क (jhka)

ञ+क=ञ्क (ñka)

ज+ख=ज्ख (jkha)

झ+ख=झ्ख (jhkha)

ञ+ख=ञ्ख (ñkha)

ज+ग=ज्ग (jga)

झ+ग=झ्ग (jhga)

ञ+ग=ञ्ग (ñga)

ज+घ=ज्घ (jgha)

झ+घ=झ्घ (jhgha)

ञ+घ=ञ्घ (ñgha)

ज+ङ=ज्ङ (jṅa)

झ+ङ=झ्ङ (jhṅa)

ञ+ङ=ञ्ङ (ñṅa)

ज+च=ज्च (jca)

झ+च=झ्च (jhca)

ञ+च=ञ्च (ñca)

ज+छ=ज्छ (jcha)

झ+छ=झ्छ (jhcha)

ञ+छ=ञ्छ (ñcha)

ज+ज=ज्ज (jja)

झ+ज=झ्ज (jhja)

ञ+ज=ञ्ज (ñja)

ज+झ=ज्झ (jjha)

झ+झ=झ्झ (jhjha)

ञ+झ=ञ्झ (ñjha)

ज+ञ=ज्ञ (jña)

झ+ञ=झ्ञ (jhña)

ञ+ञ=ञ्ञ (ñña)

ज+ट=ज्ट (jṭa)

झ+ट=झ्ट (jhṭa)

ञ+ट=ञ्ट (ñṭa)

ज+ठ=ज्ठ (jṭha)

झ+ठ=झ्ठ (jhṭha)

ञ+ठ=ञ्ठ (ñṭha)

ज+ड=ज्ड (jḍa)

झ+ड=झ्ड (jhḍa)

ञ+ड=ञ्ड (ñḍa)

ज+ढ=ज्ढ (jḍha)

झ+ढ=झ्ढ (jhḍha)

ञ+ढ=ञ्ढ (ñḍha)

ज+ण=ज्ण (jṇa)

झ+ण=झ्ण (jhṇa)

ञ+ण=ञ्ण (ñṇa)

ज+त=ज्त (jta)

झ+त=झ्त (jhta)

ञ+त=ञ्त (ñta)

ज+थ=ज्थ (jtha)

झ+थ=झ्थ (jhtha)

ञ+थ=ञ्थ (ñtha)

ज+द=ज्द (jda)

झ+द=झ्द (jhda)

ञ+द=ञ्द (ñda)

ज+ध=ज्ध (jdha)

झ+ध=झ्ध (jhdha)

ञ+ध=ञ्ध (ñdha)

ज+न=ज्न (jna)

झ+न=झ्न (jhna)

ञ+न=ञ्न (ñna)

ज+प=ज्प (jpa)

झ+प=झ्प (jhpa)

ञ+प=ञ्प (ñpa)

ज+फ=ज्फ (jpha)

झ+फ=झ्फ (jhpha)

ञ+फ=ञ्फ (ñpha)

ज+ब=ज्ब (jba)

झ+ब=झ्ब (jhba)

ञ+ब=ञ्ब (ñba)

ज+भ=ज्भ (jbha)

झ+भ=झ्भ (jhbha)

ञ+भ=ञ्भ (ñbha)

ज+म=ज्म (jma)

झ+म=झ्म (jhma)

ञ+म=ञ्म (ñma)

ज+य=ज्य (jya)

झ+य=झ्य (jhya)

ञ+य=ञ्य (ñya)

ज+र=ज्र (jra)

झ+र=झ्र (jhra)

ञ+र=ञ्र (ñra)

ज+ल=ज्ल (jla)

झ+ल=झ्ल (jhla)

ञ+ल=ञ्ल (ñla)

ज+ळ=ज्ळ (jḻa)

झ+ळ=झ्ळ (jhḻa)

ञ+ळ=ञ्ळ (ñḻa)

ज+व=ज्व (jva)

झ+व=झ्व (jhva)

ञ+व=ञ्व (ñva)

ज+श=ज्श (jśa)

झ+श=झ्श (jhśa)

ञ+श=ञ्श (ñśa)

ज+ष=ज्ष (jṣa)

झ+ष=झ्ष (jhṣa)

ञ+ष=ञ्ष (ñṣa)

ज+स=ज्स (jsa)

झ+स=झ्स (jhsa)

ञ+स=ञ्स (ñsa)

ज+ह=ज्ह (jha)

झ+ह=झ्ह (jhha)

ञ+ह=ञ्ह (ñha)

هغه مخلوط توري چي ण يا त يا थ يې مخي ته وي:

ण+क=ण्क (ṇka)

त+क=त्क (tka)

थ+क=थ्क (thka)

ण+ख=ण्ख (ṇkha)

त+ख=त्ख (tkha)

थ+ख=थ्ख (thkha)

ण+ग=ण्ग (ṇga)

त+ग=त्ग (tga)

थ+ग=थ्ग (thga)

ण+घ=ण्घ (ṇgha)

त+घ=त्घ (tgha)

थ+घ=थ्घ (thgha)

ण+ङ=ण् (ṇ)

त+ङ=त्ङ (tṅa)

थ+ङ=थ्ङ (thṅa)

ण+च=ण् (ṇ)

त+च=त्च (tca)

थ+च=थ्च (thca)

ण+छ=ण्छ (ṇcha)

त+छ=त्छ (tcha)

थ+छ=थ्छ (thcha)

ण+ज=ण्ज (ṇja)

त+ज=त्ज (tja)

थ+ज=थ्ज (thja)

ण+झ=ण्झ (ṇjha)

त+झ=त्झ (tjha)

थ+झ=थ्झ (thjha)

ण+ञ=ण्ञ (ṇña)

त+ञ=त्ञ (tña)

थ+ञ=थ्ञ (thña)

ण+ट=ण्ट (ṇṭa)

त+ट=त्ट (tṭa)

थ+ट=थ्ट (thṭa)

ण+ठ=ण्ठ (ṇṭha)

त+ठ=त्ठ (tṭha)

थ+ठ=थ्ठ (thṭha)

ण+ड=ण्ड (ṇḍa)

त+ड=त्ड (tḍa)

थ+ड=थ्ड (thḍa)

ण+ढ=ण्ढ (ṇḍha)

त+ढ=त्ढ (tḍha)

थ+ढ=थ्ढ (thḍha)

ण+ण=ण्ण (ṇṇa)

त+ण=त्ण (tṇa)

थ+ण=थ्ण (thṇa)

ण+त=ण्त (ṇta)

त+त=त्त (tta)

थ+त=थ्त (thta)

ण+थ=ण्थ (ṇtha)

त+थ=त्थ (ttha)

थ+थ=थ्थ (ththa)

ण+द=ण्द (ṇda)

त+द=त्द (tda)

थ+द=थ्द (thda)

ण+ध=ण्ध (ṇdha)

त+ध=त्ध (tdha)

थ+ध=थ्ध (thdha)

ण+न=ण्न (ṇna)

त+न=त्न (tna)

थ+न=थ्न (thna)

ण+प=ण्प (ṇpa)

त+प=त्प (tpa)

थ+प=थ्प (thpa)

ण+फ=ण्फ (ṇpha)

त+फ=त्फ (tpha)

थ+फ=थ्फ (thpha)

ण+ब=ण्ब (ṇba)

त+ब=त्ब (tba)

थ+ब=थ्ब (thba)

ण+भ=ण्भ (ṇbha)

त+भ=त्भ (tbha)

थ+भ=थ्भ (thbha)

ण+म=ण्म (ṇma)

त+म=त्म (tma)

थ+म=थ्म (thma)

ण+य=ण्य (ṇya)

त+य=त्य (tya)

थ+य=थ्य (thya)

ण+र=ण्र (ṇra)

त+र=त्र (tra)

थ+र=थ्र (thra)

ण+ल=ण्ल (ṇla)

त+ल=त्ल (tla)

थ+ल=थ्ल (thla)

ण+ळ=ण्ळ (ṇḻa)

त+ळ=त्ळ (tḻa)

थ+ळ=थ्ळ (thḻa)

ण+व=ण्व (ṇva)

त+व=त्व (tva)

थ+व=थ्व (thva)

ण+श=ण्श (ṇśa)

त+श=त्श (tśa)

थ+श=थ्श (thśa)

ण+ष=ण्ष (ṇṣa)

त+ष=त्ष (tṣa)

थ+ष=थ्ष (thṣa)

ण+स=ण्स (ṇsa)

त+स=त्स (tsa)

थ+स=थ्स (thsa)

ण+ह=ण्ह (ṇha)

त+ह=त्ह (tha)

थ+ह=थ्ह (thha)

 

هغه مخلوط توري چي द يا ध يا न يې مخي ته وي:

द+=-- (--)

ध+=ध्क (dhka)

न+=न्क (nka)

द+ख=-- (--)

ध+ख=ध्ख (dhkha)

न+ख=न्ख (nkha)

द+ग=द्ग (dga)

ध+ग=ध्ग (dhga)

न+ग=न्ग (nga)

द+घ=द्घ (dgha)

ध+घ=ध्घ (dhgha)

न+घ=न्घ (ngha)

द+ङ=-- (--)

ध+ङ=ध्ङ (dhṅa)

न+ङ=न्ङ (nṅa)

द+च=-- (--)

ध+च=ध्च (dhca)

न+च=न्च (nca)

द+छ=-- (--)

ध+छ=ध्छ (dhcha)

न+छ=न्छ (ncha)

द+ज=-- (--)

ध+ज=ध्ज (dhja)

न+ज=न्ज (nja)

द+झ=-- (--)

ध+झ=ध्झ (dhjha)

न+झ=न्झ (njha)

द+ञ=-- (--)

ध+ञ=ध्ञ (dhña)

न+ञ=न्ञ (nña)

द+ट=-- (--)

ध+ट=ध्ट (dhṭa)

न+ट=न्ट (nṭa)

द+ठ=-- (--)

ध+ठ=ध्ठ (dhṭha)

न+ठ=न्ठ (nṭha)

द+ड=-- (--)

ध+ड=ध्ड (dhḍa)

न+ड=न्ड (nḍa)

द+ढ=-- (--)

ध+ढ=ध्ढ (dhḍha)

न+ढ=न्ढ (nḍha)

द+ण=-- (--)

ध+ण=ध्ण (dhṇa)

न+ण=न्ण (nṇa)

द+त=-- (--)

ध+त=ध्त (dhta)

न+त=न्त (nta)

द+थ=-- (--)

ध+थ=ध्थ (dhtha)

न+थ=न्थ (ntha)

द+द=द्द (dda)

ध+द=ध्द (dhda)

न+द=न्द (nda)

द+ध=द्ध (ddha)

ध+ध=ध्ध (dhdha)

न+ध=न्ध (ndha)

द+न=द्न (dna)

ध+न=ध्न (dhna)

न+न=न्न (nna)

द+प=-- (--)

ध+प=ध्प (dhpa)

न+प=न्प (npa)

द+फ=-- (--)

ध+फ=ध्फ (dhpha)

न+फ=न्फ (npha)

द+ब=द्ब (dba)

ध+ब=ध्ब (dhba)

न+ब=न्ब (nba)

द+भ=द्भ (dbha)

ध+भ=ध्भ (dhbha)

न+भ=न्भ (nbha)

द+म=द्म (dma)

ध+म=ध्म (dhma)

न+म=न्म (nma)

द+य=द्य (dya)

ध+य=ध्य (dhya)

न+य=न्य (nya)

द+र=द्र (dra)

ध+र=ध्र (dhra)

न+र=न्र (nra)

द+ल=-- (--)

ध+ल=ध्ल (dhla)

न+ल=न्ल (nla)

द+ळ=-- (--)

ध+ळ=ध्ळ (dhḻa)

न+ळ=न्ळ (nḻa)

द+व=द्व (dva)

ध+व=ध्व (dhva)

न+व=न्व (nva)

द+श=-- (--)

ध+श=ध्श (dhśa)

न+श=न्श (nśa)

द+ष=-- (--)

ध+ष=ध्ष (dhṣa)

न+ष=न्ष (nṣa)

द+स=-- (--)

ध+स=ध्स (dhsa)

न+स=न्स (nsa)

द+ह=-- (thha)

ध+ह=ध्ह (dhha)

न+ह=न्ह (nha)

 هغه مخلوط توري چي प يا फ يا ब يې مخي ته وي:

प+=प्क (pka)

फ+=फ्क (phka)

ब+=ब्क (bka)

प+ख=प्ख (pkha)

फ+ख=फ्ख (phkha)

ब+ख=ब्ख (bkha)

प+ग=प्ग (pga)

फ+ग=फ्ग (phga)

ब+ग=ब्ग (bga)

प+घ=प्घ (pgha)

फ+घ=फ्घ (phgha)

ब+घ=ब्घ (bgha)

प+ङ=प्ङ (pṅa)

फ+ङ=फ्ङ (phṅa)

ब+ङ=ब्ङ (bṅa)

प+च=प्च (pca)

फ+च=फ्च (phca)

ब+च=ब्च (bca)

प+छ=प्छ (pcha)

फ+छ=फ्छ (phcha)

ब+छ=ब्छ (bcha)

प+ज=प्ज (pja)

फ+ज=फ्ज (phja)

ब+ज=ब्ज (bja)

प+झ=प्झ (pjha)

फ+झ=फ्झ (phjha)

ब+झ=ब्झ (bjha)

प+ञ=प्ञ (pña)

फ+ञ=फ्ञ (phña)

ब+ञ=ब्ञ (bña)

प+ट=प्ट (pṭa)

फ+ट=फ्ट (phṭa)

ब+ट=ब्ट (bṭa)

प+ठ=प्ठ (pṭha)

फ+ठ=फ्ठ (phṭha)

ब+ठ=ब्ठ (bṭha)

प+ड=प्ड (pḍa)

फ+ड=फ्ड (phḍa)

ब+ड=ब्ड (bḍa)

प+ढ=प्ढ (pḍha)

फ+ढ=फ्ढ (phḍha)

ब+ढ=ब्ढ (bḍha)

प+ण=प्ण (pṇa)

फ+ण=फ्ण (phṇa)

ब+ण=ब्ण (bṇa)

प+त=प्त (pta)

फ+त=फ्त (phta)

ब+त=ब्त (bta)

प+थ=प्थ (ptha)

फ+थ=फ्थ (phtha)

ब+थ=ब्थ (btha)

प+द=प्द (pda)

फ+द=फ्द (phda)

ब+द=ब्द (bda)

प+ध=प्ध (pdha)

फ+ध=फ्ध (phdha)

ब+ध=ब्ध (bdha)

प+न=प्न (pna)

फ+न=फ्न (phna)

ब+न=ब्न (bna)

प+प=प्प (ppa)

फ+प=फ्प (phpa)

ब+प=ब्प (bpa)

प+फ=प्फ (ppha)

फ+फ=फ्फ (phpha)

ब+फ=ब्फ (bpha)

प+ब=प्ब (pba)

फ+ब=फ्ब (phba)

ब+ब=ब्ब (bba)

प+भ=प्भ (pbha)

फ+भ=फ्भ (phbha)

ब+भ=ब्भ (bbha)

प+म=प्म (pma)

फ+म=फ्म (phma)

ब+म=ब्म (bma)

प+य=प्य (pya)

फ+य=फ्य (phya)

ब+य=ब्य (bya)

प+र=प्र (pra)

फ+र=फ्र (phra)

ब+र=ब्र (bra)

प+ल=प्ल (pla)

फ+ल=फ्ल (phla)

ब+ल=ब्ल (bla)

प+ळ=प्ळ (pḻa)

फ+ळ=फ्ळ (phḻa)

ब+ळ=ब्ळ (bḻa)

प+व=प्व (pva)

फ+व=फ्व (phva)

ब+व=ब्व (bva)

प+श=प्श (pśa)

फ+श=फ्श (phśa)

ब+श=ब्श (bśa)

प+ष=प्ष (pṣa)

फ+ष=फ्ष (phṣa)

ब+ष=ब्ष (bṣa)

प+स=प्स (psa)

फ+स=फ्स (phsa)

ब+स=ब्स (bsa)

प+ह=प्ह (pha)

फ+ह=फ्ह (phha)

ब+ह=ब्ह (bha)

 هغه مخلوط توري چي भ يا म يا य يې مخي ته وي:

भ+=भ्क (bhka)

म+=म्क (mka)

य+=य्क (yka)

भ+ख=भ्ख (bhkha)

म+ख=म्ख (mkha)

य+ख=य्ख (ykha)

भ+ग=भ्ग (bhga)

म+ग=म्ग (mga)

य+ग=य्ग (yga)

भ+घ=भ्घ (bhgha)

म+घ=म्घ (mgha)

य+घ=य्घ (ygha)

भ+ङ=भ्ङ (bhṅa)

म+ङ=म्ङ (mṅa)

य+ङ=य्ङ (yṅa)

भ+च=भ्च (bhca)

म+च=म्च (mca)

य+च=य्च (yca)

भ+छ=भ्छ (bhcha)

म+छ=म्छ (mcha)

य+छ=य्छ (ycha)

भ+ज=भ्ज (bhja)

म+ज=म्ज (mja)

य+ज=य्ज (yja)

भ+झ=भ्झ (bhjha)

म+झ=म्झ (mjha)

य+झ=य्झ (yjha)

भ+ञ=भ्ञ (bhña)

म+ञ=म्ञ (mña)

य+ञ=य्ञ (yña)

भ+ट=भ्ट (bhṭa)

म+ट=म्ट (mṭa)

य+ट=य्ट (yṭa)

भ+ठ=भ्ठ (bhṭha)

म+ठ=म्ठ (mṭha)

य+ठ=य्ठ (yṭha)

भ+ड=भ्ड (bhḍa)

म+ड=म्ड (mḍa)

य+ड=य्ड (yḍa)

भ+ढ=भ्ढ (bhḍha)

म+ढ=म्ढ (mḍha)

य+ढ=य्ढ (yḍha)

भ+ण=भ्ण (bhṇa)

म+ण=म्ण (mṇa)

य+ण=य्ण (yṇa)

भ+त=भ्त (bhta)

म+त=म्त (mta)

य+त=य्त (yta)

भ+थ=भ्थ (bhtha)

म+थ=म्थ (mtha)

य+थ=य्थ (ytha)

भ+द=भ्द (bhda)

म+द=म्द (mda)

य+द=य्द (yda)

भ+ध=भ्ध (bhdha)

म+ध=म्ध (mdha)

य+ध=य्ध (ydha)

भ+न=भ्न (bhna)

म+न=म्न (mna)

य+न=य्न (yna)

भ+प=भ्प (bhpa)

म+प=म्प (mpa)

य+प=य्प (ypa)

भ+फ=भ्फ (bhpha)

म+फ=म्फ (mpha)

य+फ=य्फ (ypha)

भ+ब=भ्ब (bhba)

म+ब=म्ब (mba)

य+ब=य्ब (yba)

भ+भ=भ्भ (bhbha)

म+भ=म्भ (mbha)

य+भ=य्भ (ybha)

भ+म=भ्म (bhma)

म+म=म्म (mma)

य+म=य्म (yma)

भ+य=भ्य (bhya)

म+य=म्य (mya)

य+य=य्य (yya)

भ+र=भ्र (bhra)

म+र=म्र (mra)

य+र=य्र (yra)

भ+ल=भ्ल (bhla)

म+ल=म्ल (mla)

य+ल=य्ल (yla)

भ+ळ=भ्ळ (bhḻa)

म+ळ=म्ळ (mḻa)

य+ळ=य्ळ (yḻa)

भ+व=भ्व (bhva)

म+व=म्व (mva)

य+व=य्व (yva)

भ+श=भ्श (bhśa)

म+श=म्श (mśa)

य+श=य्श (yśa)

भ+ष=भ्ष (bhṣa)

म+ष=म्ष (mṣa)

य+ष=य्ष (yṣa)

भ+स=भ्स (bhsa)

म+स=म्स (msa)

य+स=य्स (ysa)

भ+ह=भ्ह (bhha)

म+ह=म्ह (mha)

य+ह=य्ह (yha)

 هغه مخلوط توري چي र يا ल يا ळ يې مخي ته وي:

र+=र्क (rka)

ल+=ल्क (lka)

ळ+=ळ्क (ḻka)

र+ख=र्ख (rkha)

ल+ख=ल्ख (lkha)

ळ+ख=ळ्ख (ḻkha)

र+ग=र्ग (rga)

ल+ग=ल्ग (lga)

ळ+ग=ळ्ग (ḻga)

र+घ=र्घ (rgha)

ल+घ=ल्घ (lgha)

ळ+घ=ळ्घ (ḻgha)

र+ङ=र्ङ (rṅa)

ल+ङ=ल्ङ (lṅa)

ळ+ङ=ळ्ङ (ḻṅa)

र+च=र्च (rca)

ल+च=ल्च (lca)

ळ+च=ळ्च (ḻca)

र+छ=र्छ (rcha)

ल+छ=ल्छ (lcha)

ळ+छ=ळ्छ (ḻcha)

र+ज=र्ज (rja)

ल+ज=ल्ज (lja)

ळ+ज=ळ्ज (ḻja)

र+झ=र्झ (rjha)

ल+झ=ल्झ (ljha)

ळ+झ=ळ्झ (ḻjha)

र+ञ=र्ञ (rña)

ल+ञ=ल्ञ (lña)

ळ+ञ=ळ्ञ (ḻña)

र+ट=र्ट (rṭa)

ल+ट=ल्ट (lṭa)

ळ+ट=ळ्ट (ḻṭa)

र+ठ=र्ठ (rṭha)

ल+ठ=ल्ठ (lṭha)

ळ+ठ=ळ्ठ (ḻṭha)

र+ड=र्ड (rḍa)

ल+ड=ल्ड (lḍa)

ळ+ड=ळ्ड (ḻḍa)

र+ढ=र्ढ (rḍha)

ल+ढ=ल्ढ (lḍha)

ळ+ढ=ळ्ढ (ḻḍha)

र+ण=र्ण (rṇa)

ल+ण=ल्ण (lṇa)

ळ+ण=ळ्ण (ḻṇa)

र+त=र्त (rta)

ल+त=ल्त (lta)

ळ+त=ळ्त (ḻta)

र+थ=र्थ (rtha)

ल+थ=ल्थ (ltha)

ळ+थ=ळ्थ (ḻtha)

र+द=र्द (rda)

ल+द=ल्द (lda)

ळ+द=ळ्द (ḻda)

र+ध=र्ध (rdha)

ल+ध=ल्ध (ldha)

ळ+ध=ळ्ध (ḻdha)

र+न=र्न (rna)

ल+न=ल्न (lna)

ळ+न=ळ्न (ḻna)

र+प=र्प (rpa)

ल+प=ल्प (lpa)

ळ+प=ळ्प (ḻpa)

र+फ=र्फ (rpha)

ल+फ=ल्फ (lpha)

ळ+फ=ळ्फ (ḻpha)

र+ब=र्ब (rba)

ल+ब=ल्ब (lba)

ळ+ब=ळ्ब (ḻba)

र+भ=र्भ (rbha)

ल+भ=ल्भ (lbha)

ळ+भ=ळ्भ (ḻbha)

र+म=र्म (rma)

ल+म=ल्म (lma)

ळ+म=ळ्म (ḻma)

र+य=र्य (rya)

ल+य=ल्य (lya)

ळ+य=ळ्य (ḻya)

र+र=र्र (rra)

ल+र=ल्र (lra)

ळ+र=ळ्र (ḻra)

र+ल=र्ल (rla)

ल+ल=ल्ल (lla)

ळ+ल=ळ्ल (ḻla)

र+ळ=र्ळ (rḻa)

ल+ळ=ल्ळ (lḻa)

ळ+ळ=ळ्ळ (ḻḻa)

र+व=र्व (rva)

ल+व=ल्व (lva)

ळ+व=ळ्व (ḻva)

र+श=र्श (rśa)

ल+श=ल्श (lśa)

ळ+श=ळ्श (ḻśa)

र+ष=र्ष (rṣa)

ल+ष=ल्ष (lṣa)

ळ+ष=ळ्ष (ḻṣa)

र+स=र्स (rsa)

ल+स=ल्स (lsa)

ळ+स=ळ्स (ḻsa)

र+ह=र्ह (rha)

ल+ह=ल्ह (lha)

ळ+ह=ळ्ह (ḻha)

هغه مخلوط توري چي व يا श يا ष يې مخي ته وي:

व+=व्क (vka)

श+=श्क (śka)

ष+=ष्क (ṣka)

व+ख=व्ख (vkha)

श+ख=श्ख (śkha)

ष+ख=ष्ख (ṣkha)

व+ग=व्ग (vga)

श+ग=श्ग (śga)

ष+ग=ष्ग (ṣga)

व+घ=व्घ (vgha)

श+घ=श्घ (śgha)

ष+घ=ष्घ (ṣgha)

व+ङ=व्ङ (vṅa)

श+ङ=श्ङ (śṅa)

ष+ङ=ष्ङ (ṣṅa)

व+च=व्च (vca)

श+च=श्च (śca)

ष+च=ष्च (ṣca)

व+छ=व्छ (vcha)

श+छ=श्छ (ścha)

ष+छ=ष्छ (ṣcha)

व+ज=व्ज (vja)

श+ज=श्ज (śja)

ष+ज=ष्ज (ṣja)

व+झ=व्झ (vjha)

श+झ=श्झ (śjha)

ष+झ=ष्झ (ṣjha)

व+ञ=व्ञ (vña)

श+ञ=श्ञ (śña)

ष+ञ=ष्ञ (ṣña)

व+ट=व्ट (vṭa)

श+ट=श्ट (śṭa)

ष+ट=ष्ट (ṣṭa)

व+ठ=व्ठ (vṭha)

श+ठ=श्ठ (śṭha)

ष+ठ=ष्ठ (ṣṭha)

व+ड=व्ड (vḍa)

श+ड=श्ड (śḍa)

ष+ड=ष्ड (ṣḍa)

व+ढ=व्ढ (vḍha)

श+ढ=श्ढ (śḍha)

ष+ढ=ष्ढ (ṣḍha)

व+ण=व्ण (vṇa)

श+ण=श्ण (śṇa)

ष+ण=ष्ण (ṣṇa)

व+त=व्त (vta)

श+त=श्त (śta)

ष+त=ष्त (ṣta)

व+थ=व्थ (vtha)

श+थ=श्थ (śtha)

ष+थ=ष्थ (ṣtha)

व+द=व्द (vda)

श+द=श्द (śda)

ष+द=ष्द (ṣda)

व+ध=व्ध (vdha)

श+ध=श्ध (śdha)

ष+ध=ष्ध (ṣdha)

व+न=व्न (vna)

श+न=श्न (śna)

ष+न=ष्न (ṣna)

व+प=व्प (vpa)

श+प=श्प (śpa)

ष+प=ष्प (ṣpa)

व+फ=व्फ (vpha)

श+फ=श्फ (śpha)

ष+फ=ष्फ (ṣpha)

व+ब=व्ब (vba)

श+ब=श्ब (śba)

ष+ब=ष्ब (ṣba)

व+भ=व्भ (vbha)

श+भ=श्भ (śbha)

ष+भ=ष्भ (ṣbha)

व+म=व्म (vma)

श+म=श्म (śma)

ष+म=ष्म (ṣma)

व+य=व्य (vya)

श+य=श्य (śya)

ष+य=ष्य (ṣya)

व+र=व्र (vra)

श+र=श्र (śra)

ष+र=ष्र (ṣra)

व+ल=व्ल (vla)

श+ल=श्ल (śla)

ष+ल=ष्ल (ṣla)

व+ळ=व्ळ (vḻa)

श+ळ=श्ळ (śḻa)

ष+ळ=ष्ळ (ṣḻa)

व+व=व्व (vva)

श+व=श्व (śva)

ष+व=ष्व (ṣva)

व+श=व्श (vśa)

श+श=श्श (śśa)

ष+श=ष्श (ṣśa)

व+ष=व्ष (vṣa)

श+ष=श्ष (śṣa)

ष+ष=ष्ष (ṣṣa)

व+स=व्स (vsa)

श+स=श्स (śsa)

ष+स=ष्स (ṣsa)

व+ह=व्ह (vha)

श+ह=श्ह (śha)

ष+ह=ष्ह (ṣha)

 هغه مخلوط توري چي स يا ह يې مخي ته وي:

स+=स्क (ska)

ह+=ह्क (hka)

स+ख=स्ख (skha)

ह+ख=ह्ख (hkha)

स+ग=स्ग (sga)

ह+ग=ह्ग (hga)

स+घ=स्घ (sgha)

ह+घ=ह्घ (hgha)

स+ङ=स्ङ (sṅa)

ह+ङ=ह्ङ (hṅa)

स+च=स्च (sca)

ह+च=ह्च (hca)

स+छ=स्छ (scha)

ह+छ=ह्छ (hcha)

स+ज=स्ज (sja)

ह+ज=ह्ज (hja)

स+झ=स्झ (sjha)

ह+झ=ह्झ (hjha)

स+ञ=स्ञ (sña)

ह+ञ=ह्ञ (hña)

स+ट=स्ट (sṭa)

ह+ट=ह्ट (hṭa)

स+ठ=स्ठ (sṭha)

ह+ठ=ह्ठ (hṭha)

स+ड=स्ड (sḍa)

ह+ड=ह्ड (hḍa)

स+ढ=स्ढ (sḍha)

ह+ढ=ह्ढ (hḍha)

स+ण=स्ण (sṇa)

ह+ण=ह्ण (hṇa)

स+त=स्त (sta)

ह+त=ह्त (hta)

स+थ=स्थ (stha)

ह+थ=ह्थ (htha)

स+द=स्द (sda)

ह+द=ह्द (hda)

स+ध=स्ध (sdha)

ह+ध=ह्ध (hdha)

स+न=स्न (sna)

ह+न=ह्न (hna)

स+प=स्प (spa)

ह+प=ह्प (hpa)

स+फ=स्फ (spha)

ह+फ=ह्फ (hpha)

स+ब=स्ब (sba)

ह+ब=ह्ब (hba)

स+भ=स्भ (sbha)

ह+भ=ह्भ (hbha)

स+म=स्म (sma)

ह+म=ह्म (hma)

स+य=स्य (sya)

ह+य=ह्य (hya)

स+र=स्र (sra)

ह+र=ह्र (hra)

स+ल=स्ल (sla)

ह+ल=ह्ल (hla)

स+ळ=स्ळ (sḻa)

ह+ळ=ह्ळ (hḻa)

स+व=स्व (sva)

ह+व=ह्व (hva)

स+श=स्श (sśa)

ह+श=ह्श (hśa)

स+ष=स्ष (sṣa)

ह+ष=ह्ष (hṣa)

स+स=स्स (ssa)

ह+स=ह्स (hsa)

स+ह=स्ह (sha)

ह+ह=ह्ह (hha)

يادونه:ङ،ठ،ड او ढ توري هيڅکله هم د ساکن نخښې (विराम/virāma/ويرامَ)्  مخي ته نه راځي.

د دريمي برخي پای
منبع: د «سانسکريت لنډ تعارف او زر مهمي جملې يې» په نوم د احمدولي اڅکزي له ناچاپ اثر څخه


که غواړئ چي د دغې لړۍ نوري ليکنې هم ولولئ نو پر لاندني لينک کليک وکړئ:
د خپرو سوو برخو ليسټ

 د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________

د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________

هيله ده چي قاموسونه په فيسبوک کي لايک کړئ




لوستنې: 1716

د عبدالرحيم هوتک ديوان پر قاموسونه پاڼه آنلاين سو

څانګه: قاموسونه ټکی کام اعلانونه

 د «عبدالرحيم هوتک دېوان» شعري ټولګه پر قاموسونه ټکی کام آنلاين سوه. دغه ديوان چي د استاد محمد معصوم هوتک صاحب له خوا يې سريزه مقابله او لغتنامه ليکل سوې ده، په ۱۳۹۳ ه.ش. کال په کراچي کي د صحاف خپروندويه ټولنې له خوا چاپ سوی دی. په ټوليزه توګه د دغه کتاب تر ۷۴۰۰ څخه زياتي مسرۍ اشعار آنلاين سول او پر قاموسونه ټکی کام د Large Database of Pashto Poetry تر عنوان لاندي موندل کيدلای سي. په دغه عنوان قاموس کي تر مخه لا تر ۱۸۰ زره څخه زياتي مسرۍ اشعار موجود ول.

د دغه شعري ټولګي د ديجيتل کولو زحمت خواريکښ او ځيرک ځوان عبدالنافع (وګورئ انځور) په غاړه اخيستی ؤ. دغه ځوان د کندهار پوهنتون د ادبياتو په پوهنځي کي تحصيل کوي. قاموسونه ټکی کام د خپلو ټولو کاروونکو په استازيتوب له دغه تکړه ځوان څخه مننه کوي.

د اشعارو په ياده لويه آنلاين ځيرمه کي په دې توګه د آنلاين او لټون وړ مسريو شمير ۱۹۰ زرو ته نژدې سو. په دغه ځېرمه کي د لغت/لغتونو پر اساس لټون کيدلای سي او هغه اشعار په نتيجه کي ښودل کيږي چي پکښي لټول سوی لغت راغلی وي. د نورو مخکنيو شعري ټولو په څېر د دغه کتاب د ټولو بيتونو سره د ماخذ ټول معلومات ښودل کيږي چي کوم کتاب، کومه د چاپ اداره، کوم ليکوال، کوم کام او داسي نور. په دې توګه د پښتو اشعارو دغه لويه ځېرمه د څېړونو او علمي کارونو له پاره د ماخذ په توګه يوه آسانه او چټکه منبع کيدلای سي.

قاموسونه ټکی کام پاڼه په وړيا توګه د پښتو قاموسونو او پښتو اشعارو آنلاين د لټون وړ آسانتياوي وړاندي کوي. دغه پروژه هيڅ تجارتي مقاصد نه لري او نه هم د کوم سازمان، ادارې يا دولت څخه مرستي ترلاسه کوي. له دغي پاڼي څخه کار اخيستل د پښتو ژبي سره يو ډول غير مستقيمه مرسته ده، ولي چي د دغې پروژې د لا زيات کارونې په صورت کي د لټول سوو لغتونو شمير زياتيږي. دغه لغتونه د شته قاموسونو په لا دقيق کولو او بهتره کولو کي مرسته کوي. د دې تر څنګ هغه پښتو لغتونه هم مشخص کيږي چي په پښتو ژبه کي شته دي خو لا يې تر اوسه قاموسونو ته لاره نه ده موندلې.

د قاموسونه ټکی کام مسؤل چلوونکی
احمدولي اڅکزی، د ۲۰۲۱ کال د جون دويمه نېټه، آلمان


 د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________

د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________

هيله ده چي قاموسونه په فيسبوک کي لايک کړئ




لوستنې: 2661

د سانسکريت لنډ تعارف ۲ برخه ـ الفبا

څانګه: سانسکريت

د سانسکريت لنډ تعارف ـ دويمه برخه

ليکونکی: احمدولي اڅکزی

  د سانسکريت الفبأ(वर्णमाला/varṇamālā/ورنمالا)

که يې څوک دقيق ونيسي نو سانسکريت الفبا چي ورڅخه د ديوناګري هغه توري مقصد دي چي ورباندي سانسکريت ليکل کيږي، په اصل کي الفبا  نه دي. دا ځکه چي الفبا د ليکلو د نظام له مخي ځان ته جلا ځانګړتياوي لري او ديوناګري سکريپټ د هغه برخه نه ده بلکه ديوناګري يا ديواناګري الفبا ته ورته توري لري چي ورته «ابوجيدا» يا (abugida) يا (alphasyllabary) ويل کيږي. دا چي د ليکلو د نظام بېل ډولونه د دغې لنډي مقالې په چوکاټ کي نه راځي نو به موږ دلته بيا هم ورته د سانسکريت د الفبا خطاب کوو.
 
د سانسکريت ژبې الفبأ (په ديواناګري ليکدود کي) چي ورته ورنمالا يا د تورو/سپوڼونو ګېډۍ هم ويل کيږي د تلفظ د څرنګوالې له مخي په ږغيزو او غير ږغيزو تورو وېشل سوې ده. په دغه ژبه کي د الفبأ يا ږغونو د ترتيب استقامت له ساده څخه و مغلقو ږغونو او په خوله کي د دغو ږغونو د ادا کولو په ترڅ کي له شا څخه مخته دی.

د ساده ږغيزو تورو ترتيب:

अ(a)  आ(aa)  इ(i)   ई(ee)  उ(u)  ऊ(oo)  ऋ(r)  ॠ(r)  लृ(lr) 

د مغلقو ږغيزو تورو ترتيب:

ए(e)  ऐ(ai)  ओ(o)  औ(au)

د بې ږغو تورو ترتيب:

velar:क(ka)  ख(kha)  ग(ga)  घ(gha)  ङ(nga)
platal:च(cha)  छ(chha)  ज(ja)  झ(jha)  ञ(nja)

retroflex:ट(ta)  ठ(tha)  ड(da)  ढ(dha)  ण(na)

dental:त(ta)  थ(tha)  द(da)  ध(dha)  न(na)

labial:प(pa)  फ(pha)  ब(ba)  भ(bha)  म(ma)

semivowels & sibilants: य(ya)  र(ra)  ल(la)  व(va)  श(sha)  ष(sha)  स(sh)  ह(ha)

صوتي يا ږغيز توري (स्वर /svara/سوَرَ)

 

ديوناګري

پښتو

تلفظ

 سرهकد

پښتو

تلفظ

अ

ا، َ (زوَر/فتحه)

a

क

کَ

ka

आ

آ

ā

का

کا

kā

इ

اِ، ِ(زېر/کسره)

i

कि

کي

ki

ई

ي

ī

की

کِي

kī

उ

اُ ، ُ (پېښ/ضمه)

u

कु

کُ

ku

ऊ

اُو

ū

कू

کُو

kū

ए

ې

e

के

کـې

ke

ऐ

ی

ai

कै

کـــی

kai

ओ

و

o

को

کو

ko

औ

اَو

au

कौ

کاو

kau

अं

ں ,ن ,م

aṃ

कं

کـں، کن،کم

kaṃ

अः

ـهَـ

aḥ

कः

کَـهَــ

kaḥ

ऋ

رِ

ṛ

कृ

کرِي

kṛ

ॠ

رِ

ṝ

कृ

کرِي

kṛ

ऍ

ې

ɛ

कॅ

کــې

kɛ

ऑ

او

ɒ

कॉ

کو

kɒ


بېږغه توري (व्यञ्जन/vyañjana/ویَنْجَنَ)

 

ديوناګري

پښتو

تلفظ

ديوناګري

پښتو

تلفظ

क

ک

k

भ

بھ

bh

ख

کھ

kh

म

م

m

ग

گ

g

य

ی

y

घ

گھ

gh

र

ر

r

ङ

ن

ṅ

ल

ل

l

च

چ

ch

व

و

v

छ

چھ

cẖ, čh

श

ش

sh

ज

ج

j

ष

ش

ṣh

झ

جھ

jh

स

س

s

ञ

ن

ñ

ह

ح

h

ट

ټ

ṭ

क़

ق

q

ठ

ټهـ

ṭh

ख़

خ

ḳh, k͟h

ड

ډ

ḍ

ग़

غ

g͟h

ढ

ډهـ

ḍh

ड़

ړ

ṛ

ण

ن

ṇ

ढ़

ړھ

ṛh

त

ت

t

फ़

ف

f

थ

تھ

th

ज़

ز

z

द

د

d

झ़

ژ

zh

ध

دھ

dh

क्ष

کش

kṣh

न

ن

n

त्र

تر

tr

प

پ

p

ज्ञ

گيه

gy

फ

پھ

ph

श्र

شر

shr

ब

ب

b

 

 

 


د دويمي برخي پای
منبع: د «سانسکريت لنډ تعارف او زر مهمي جملې يې» په نوم د احمدولي اڅکزي له ناچاپ اثر څخه


که غواړئ چي د دغې لړۍ نوري ليکنې هم ولولئ نو پر لاندني لينک کليک وکړئ:
د خپرو سوو برخو ليسټ

 د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________

د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________

هيله ده چي قاموسونه په فيسبوک کي لايک کړئ




لوستنې: 1894

په افغانستان کي د پښتو ژبي لومړۍ ډرامه

څانګه: افسانه داستان نکل

 
ليکونکی: هارون صميم
ډرامه د يوناني ژبي له (ډراو) کلمې څخه اخيستل سوې ده چې د عمل کولو په مانا ده. د ډرامې تاريخ هم د يونان له اتن ښاره څخه تقريباً تر ميلاد پنځه پېړۍ مخکي را شرو سوی دئ. په وروسته کي ئې مختلفي مرحلې تېري کړي دي چي تر اوسني نړۍ وال معياري حالته را رسېدلې ده. که موږ د داستاني ادبياتو جوړښتي توکو ته وګورو نو دا خبره به د دقيقي څېړني وروسته څه ناڅه واضح سي چي د داستاني اثارو تقريباً ټول شکلونه له اروپا څخه مخکي په لرغوني اريانا کي هم رواج ول. د پښتو ژبې لنډۍ، د پښتو ژبي نکلونه، د پښتو ژبي اولسي کيسې د نننيو ډرامو په څېر ډايلاګونه، منظرکشۍ، پيغامونه او کرکټرونه لري.
پښتو ژبي ته ډرامه هم د لومړي ځل له پاره د اروپايانو په تقليد نه ده راغلې بلکي د پښتو د لرغونو او کلاسيکو داستاني کيسو په تقليد ليکل سوې ده چي وروسته ئې نړۍ وال معيار تعقيب کړ.
ځيني ډرامې د سټېج پر سر، ځيني راډيويي او ځيني بيا تلوېزوني ډرامې دي چي په دې ټولو کي د سټېج ډرامه لرغونې سابقه لري. پښتو ژبي ته هم لومړۍ راغلې ډرامه د سټېج ډرامه ده چي په (۱۹۲۷م.) د پېښور د اتمانزو په مکتب کي اجراء سوې ده. د دې ډرامې نوم (تربور) وو چي په (درې يتيمان) ډېره مشهوره سوه. دا ډرامه عبدالاکبر خان اکبر ليکلې ده چي ليکلی متن (سکريپټ) ئې نه سته او يا به وي خو ما پيدا نه کړ تر څو د متن په کتلو سره مو ئې پر جوړښتي توکو بحث کړی وای.
تر دې وروسته په افغانستان کي د پښتو ژبي د لومړۍ ډرامې په اړه بېلابېل نظرونه موجود دي. زموږ د ادب تيوري په ليکنو کي د لوی استاد پوهاند حبيبي (توريالۍ پښتنه) چي په (۱۳۱۵ل.) کال په طلوع افغان کي خپره سوه، د استاد محمد اعظم ايازي (آزاد، افغان او د يوه سپين ږيري يو د بل سره مکالمه) چي په همدغه کال په پښتو مجله کي خپره سوه او ځيني بيا نوري ډرامې په هيواد کي د پښتو ژبي لومړۍ ډرامې بلل سوي دي خو نوري ډرامې ئې تر دغه پورته لوړو دوو ليکل سوو ډرامو وروسته ليکل سوي دي نو ځکه لازمه ده چي پر پورته دوو ليکنو څه نا څه بحث وکړو.
د ډرامې ليکني اوسني معلوم جوړښتي توکي چي په هره ډرامه کي راتللای سي په لومړيو وختونو کي او يا که ووايو د پښتو ژبي په لومړۍ ډرامه کي د نننيو په څېر مشخص او پوره نه ول. يو خو د ابتدائي مرحلې معلومه او طبيعي خبره ده او بل د ډرامې ليکني د تيوري تطبيقولو په اړه په اولو وختونو کي لازمي سپارښتني نه وې.
د ډرامې په ليکلو کي يو معلوم توکی چي ډرامه د نورو داستاني ادبياتو (ناول، لنډه کيسه...) سره جلا کوي، هغه ډايلاګ دئ. که موږ وګورو د پوهاند حبيبي (توريالۍ پښتنه) يوه حماسي کيسه ده چي د لنډي کيسې په چوکاټ کي راتللای سي خو ډرامه ځکه نه سو ورته ويلای چي ډايلاګ نه لري. که څه هم زموږ ځينو ليکوالو دا لنډه کيسه د ډرامې په چوکاټ کي راوستلې ده خو د لومړۍ لنډي کيسې په نوم ئې شهرت او دلايل ډېر دي.
د استاد محمد اعظم ايازي (د آزاد، افغان او د يوه سپين ږيري يو د بل سره مکالمه) ډرامه لومړی ځل په (۱۳۱۵ل.) کال د پښتو مجلې د مرغومي يا جدي په ګڼه کي خپره سوه چي د عبدالواحد ايازي د ليکني له مخي دا ډرامه د کندهار د رشديې په مکتب کي د سټېج پر سر اجراء سوې هم ده.(ايازي،۱۳۹۸ل.)
دغه ډرامه ځينو د (آزاد افغانستان او د سپين ږيري خبري) ځينو بيا (آزاد افغان او سپين ږيری) په نومونو په خپلو ليکنو کي راوړې ده. دا ډرامه د پښتو مجلې په کلکيسونونو کي خوندي ده چي د څېړنوال حبيب الله رفيع په شخصي کتابتون کي دغه کليکسونونه سته. دا چي د پښتو مجلې يوازنی معلوم کليکسون له استاد رفيع سره دئ او اکثره ليکوالو کتلی نه دئ نو ځکه د دې ډرامې په عنوان کي مختلف شکلونه زموږ د ادب تيوري په کتابونو کي ليدل کيږي. دغه تېروتنه ما هم تکرار کړه. د (منوره کورنۍ) کتاب ليکلو پر وخت مي د محمد اعظم ايازي په پېژندنه کي د دې ډرامې عنوان (آزاد افغانستان او د سپين ږيري خبري) په بڼه ليکلی دئ چي اصلاً داسي نه دئ.
دا ډرامه هم لکه مخکي چي مي وويل د ډرامې ليکني ټول جوړښتي توکي نه لري خو د ډايلاګ په درلودلو سره ئې د پښتو ژبي لومړۍ معلومه ډرامه بللای سو. په دې ډرامه کي پېښه چي د ډرامې او داستاني ادبياتو له پاره د ملا د تېر حيثيت لري، نه ليدل کيږي.
که د دې ډرامې لنډ ډايلاګ وګورو او بيا دا په نظر کي ونيسو چي په رشديه مکتب کي د سټېج پر سر اجراء سوې ده نو به زموږ دا خبره چي د پښتو ژبي لومړۍ ډرامه ئې بولو، غيرمنطقي نه وي. دا ډرامه د هغه چا له پاره چي پښتون وي خو په پښتو ژبه نه پوهيږي ښه پېغام لري ځکه دغه وخت په هيواد کي د مکتبونو پر جوړولو او د تعليم پر رواجولو اساسي کارونه روان ول. نو په داسي يوه زمانه او حالت کي پښتو ژبي ته د پام را اړولو له پاره دا ډرامه د پيغام او ذهنيت سازۍ ښه طرحه وه. په دې ډرامه کي د مکالمې کولو مخلصي او نرمي طريقې او د منظرکشۍ ښه تصوير ليدل کيږي چي د هغه وخت ابتدايي مرحلو ته په کتو بااغېزه او ښه پيغام رسوونکی دئ.
په افغانستان کي ډرامه په دېرشمو او څلوېښتمو کلو کي اوج ته ورسېده چي د راډيو افغانستان د څپو له لاري او د سټېج پر سر به اجراء کېدلې په دغه زمانه کي موږ د پښتو ډرامو ډېري ښې نمونې او ليکوال لرو.
دلته به لومړی د محمد اعظم ايازي د پښتو ژبي دغه لومړنۍ معلومه ډرامه چي د پښتو مجلې په څلورم کال اوله ګڼه کي خپره سوې ده، او وروسته د پوهاند حبيبي لومړۍ لنډه کيسه (توريالۍ پښتنه) د ويلو او ښه خوندي کولو په پار وګورو:

د آزاد، افغان او د يوه سپين ږيري يو د بل سره مکالمه

ليکوال: محمد اعظم ايازي

دوه هلکان د يو سيند پر غاړه ناست وه او يو د بل سره ئې ټوکي ټکالي کولې د يوه نوم آزاد او د بل نوم افغان وو.
آزاد: افغان وروره! ته څوک يې او کوم ملک يې؟
افغان: وروره! زه پښتون يم ملک او وطن مي افغانستان دئ.
آزاد: افغان وروره خپله ملي ژبه پښتو دي زده ده، ليک او لوست په کولای سې؟
افغان: سر ئې کښته واچاوه په زړه کي ډېر وشرمېدی چي څه ووايي. آخير ئې وويل وروه! لوستل او ليکل خو لا څه، پښتو ويل مي هم نه زده.
آزاد: افغان وروره! ډېر افسوس دئ چي خپل ځان پښتون بولې او پښتو دي نه ده زده. دا ډېر شرم دئ خلګ به څه وايي زما په خيال ته به پښتون نه يې بل څوک به يې.
افغان: آزاد وروره! دا څه ټوکي ټکالي دي چي ته ئې زما سره کوې. زه پښتون پلار مي پښتون مور مي پښتنه او وطن مي افغانستان دئ. يا خوا وايې چي ته به پښتون نه يې ستا په مطلب زه ښه نه پوهېږم.
آزاد: افغان وروره! ولي خپه کېږې؟ رښتيا درته وايم چي افغان يې بايد پښتو دي زده وای اوس چي دي پښتو نه زده، زه څه خبر يم چي ته پښتون يې که نه؟ ته په خپله انصاف وکړه چي زه بد وايم!
افغان: آزاد وروره! زه خو ستا سره په دې خبره کي متفق نه يم. که د يوه افغان پښتو نه وي زده نو هغه به افغان نه وي او د افغانيت څخه به وتلی وي. ډېر پښتانه دي چي پښتو ئې نه ده زده مګر بيا هم پښتانه دي.
آزاد: افغان وروره! مه خپه کېږه، ډېر ښه وايې و ماته هم دا خبره ښه معلومه ده ډېر پښتانه دي چي خپله ملي ژبه ئې نه ده زده. ته په خپله انصاف وکړه چي په خارج کښي به و داسي پښتنو ته څنګه پښتانه ويل کيږي؟ که د يوه انګرېز يا جرمن خپله ملي ژبه نه وي زده، ته هغه ته انګرېز يا جرمن ويلای سې؟ که څه هم دی په زر واره درته ووايي چي زه انګرېز يا جرمن يم. هم دغه رنګه د يو پښتانه حال دئ چي پښتو ئې نه وي زده. په دې خبره کښي نو ته څه وايې په دونيا کي هر سړی په خپله ملي ژبه پېژندل کيږي.
افغان: وروره! زه ستا خبره نه منم. راځه چي د هغه سپين ږيري پښتانه څخه پوښتنه وکړو چي هغه په دې کي څه وايي. څه چي هغه وويل زه ئې منم.
آزاد: وروره! ډېر ښه دا دي ښه فيصله وکړه درځه چي ورسو او پوښتنه ځني وکړو.
افغان: پلاره! زما او د دې ورور په منځ کښي پر يوه خبره اختلاف دئ. دی يو څه وايي او زه بل څه. يو د بل خبره نه سره منو. اوس مو دا فيصله کړې ده چي هر څه دې سپين ږيري پلار وويل، دواړه به ئې منو. اوس تا ته راغلي يو.
سپين ږيری: زما د وطن تازه ګلانو! وواياست څه وايئ؟ تاسو خو يو د بل وروڼه او د وطن ښاغلي ځلميان ياست. وطن خو تاسو ته ډېر اميد لري ولي يو د بل سره جګړې کوئ؟ ښايي چي يو د بل سره د وروڼو په شان سلوک کوئ.
آزاد: افغان وايي زه پښتون يم مګر خپله ملي ژبه (پښتو) ئې نه زده. زه ورته وايم هو ته پښتون يې ليکن د چا چي خپله ملي ژبه نه وي زده که څه هم پښتون وي په خارج کښي و هغه ته څوک پښتون نه سي ويلای.
سپين ږيری: افغان زويه! ووايه ته څه وايې؟
افغان: پلاره! زه وايم چي پښتون يم پلار مي پښتون، مور مي پښتنه او وطن مي افغانستان دئ. که مي پښتو نه وي زده نو څه وسوه، د افغانيت خو نه سوای وتلای ليکن آزاد زما خبره نه مني. وايي که خپل ځان پښتون بولې نو بايد چي پښتو دي زده وي. اوس تا ته راغلي يو چي زموږ په مينځ کښي فيصله وکې.
سپين ږيری: زما د وطن ګرانو ځلميانو! تاسو خو زما د زړه ټوټې ياست زه دي تر تاسو جار سم د وطن راتلونکې ترقي خو په تاسو اړه لري. موږ خو اوس زاړه سوي يو. کار مو د لاسه نه کيږي ټول اميد مو پر تاسو دئ تاسو بايد چي د وطن او د خپل محبوب حکومت خدمت په ډېر صداقت، همت او جديت سره کوی او د خپل وطن ټول مايحتاج پوره کئ او د بل د احتياج څخه خپل ځان او وطن مستغني کئ. خپله ملي ژبه زده کی او په ترقي کښي ئې تل کوښښ لرئ چي بيا سر له نوې دا هم يوه علمي او ادبي ژبه سي ولي چي هر ملت په خپله ژبه سره معرفي کيږي. څرنګه چي ئې د ژبي حيثيت وي هم هغه رنګه د ده حيثيت ګڼل کيږي.
وګورئ د دنيا و قومو ته چي د خپلي ملي ژبي څرنګه خدمت کوي او په ترقي کښي ئې څرنګه بوخت دي. اوس د غفلت او بې خبرۍ زمانه نه ده. هر ملت چي غافل او بې خبره وي او د خپلي ترقۍ په لار کښي غفلت او بې پروائي کوي، هغه په دنيا کښي د آرامۍ او عزت ژوند هيڅکله نه سي کولای. تل به خوار او محتاج وي ولي چي دا دنيا د جد و جهد ځای دئ (چي په مټه دي ګټل کېده دارو دي سه) (مزد آن ګرفت جان برادر که کار کرد).
اوس چي د اعلی حضرت شهيد (نورالله مرقده) په شاهانه توجهاتو او د اعلی حضرت ځوان بخت المتوکل علی الله محمد ظاهرشاه او د ګران پلار والا حضرت صدراعظم صاحب په خاص فهم لومړنی په ملک کښي مو د هري خوا د امنيت هوساګلوي ده او د ترقۍ ټولي لاري راته خلاصي او ټول اسباب ئې راته ميسر دي. نو لازمه ده چي موږ د خپل ګران متبوعه حکومت د خيالاتو پيروي وکو او د وطن په ترقۍ کښي فوق العاده کوښښ وکو او خپلي ملي ژبي ته ترقي ورکو. او د عزيز وطن احتياجات ليري کو.
زما زامنو! دا ذمه واري اوس و تاسو ته راجع ده چي د وطن د باغ غوړېدلي ګلان ياست. موږ به دعا کوو او تاسو به د وطن خدمت په صداقت او جديت سره کوئ که زموږ د لاسه څه کېده کومک به هم درسره کوو.
آزاد او افغان: دواړه ډېر متاثير سوه او وه ئې ويل زموږ ګران پلاره! تاسو خو موږ داسي د يو عبرت په غمچني ووهلو چي سر د ننه زموږ ټينګ عطم دئ چي خپله ملي ژبه زده کو او د ترقۍ و معراج ته ئې ورسوو.
سپين ږيری: زما زامنو! خدای دي د وطن ټول صادق ځلميان په خپله پناه کښي وساتي او خدای تعالی دي و دوی ته داسي برکت ورکي چي د خپل وطن په خدمت کښي داسي فداکاري وکي چي ټوله دنيا د حيرت ګوته په غاښ ورته ونيسي. راځئ چي ټول د دعا لاس د څښتن تعالی په دربار کښي پورته کو او د زړه په صدق سره دعا وکو چي:
ژوندی دي وي زموږ ګران ټولواک المتوکل علی الله محمد ظاهرشاه! پاينده دي وي زموږ خوږ استقلال! ژوندۍ دي وي زموږ خوږه مورنۍ ژبه (پښتو)
آزاد او افغان: آمين! اې خدای!
توريالۍ پښتنه
د پوهاند حبيبي ليکنه
د ادبياتو په اقسامو کي روايي او قصصي اشعار په دې عصر کي خورا مهم دي. د دې لاندينۍ قصې په نشر کي مقصد دا دئ چي پښتانه د قصصي شعر په خوند وپوهيږي. په دې قصه کي د پښتنو ساده او د حماسيت ډک احساسات تصوير سوي دي چي د پښتنو سيکولوژي (روحيات) ښه ځني ښکاره کيږي.
(حبيبي)
۱ ـ د واده درېيمه شپه
تقريباً اتلس کاله دمخه يوه شپه چي د پسرلي د اخرينو ګلو بويونه د رېګ د تالو څخه پورته کېده او سپوږمۍ ځلېده. د کندهار د کدني په يوه کلي کي چي وېش ته نږدې وو، د ريدي خان چي يو ځلمی اڅکزی وو د واده درېيمه شپه وه.
(تورپيکۍ) يوه زيبا او مړوچه پښتنه نجلۍ چي د واده پسول په پوري او ساده کالي ئې اغوستي وه ناوې وه چي سپوږمۍ ئې په حسن شرموله. ريدي خان هم يو پښتون ګلالی شل کلنی ځلمی وو چي د کيږدۍ پر اړخ تر ځلاندي سپوږمۍ لاندي د (تورپيکۍ) سره ناست، د عشق او محبت په ويناوو بوخت وو. که چا په هغه شپه دا دوه زړه ته سره تېر مئينان ليدلي وای، تا به ويل چي لمر او سپوږمۍ د دې کيږدۍ اړخ ته سره يو ځای سوي دي. د واده درېيمه شپه او د وصال لا لومړی ټاپی وو...
ريدي خان پنځه کاله پرديسي ګلولې او اوس بيرته خپلو کيږديو ته راغلی او نوی واده ئې کړی وو. خوږې شپې او ورځي وې.
۲ ـ د استقلال د غزا کال
دا کال چي د ريدي خان د واده شپې په کښې وې هغه کال وو چي پښتنو خپل استقلال ګټني دپاره سر پر ميدان ايښی وو او په ټوله وطن کي د جهاد او غزا ډنډوره ګرځېدلې وه. د واده په درېيمه شپه چي ريدي خان د خپلي محبوبي (تورپيکۍ) سره د خپلي کېږدۍ اړخ ته په خوږو مرکو بوخت وو، ناببره د ده سپين ږيري پلار (زمری خان) پر را ږغ کړه:
ريديه!.. ريديه زويه... (په رېږدېدلي آواز) اوس کلي ته خبر راغی چي سبا سهار فرنګی پر سپين بولدک (کلای جديد) راځي او هلته هم فقط دوه درې سوه سپاهيان سته نور هيڅ نه سته...!
زويه! کلی ټوله بار سو جنګ له تيار سوه اوس به ژر ځې چي سهار کلای جديد ته د خپلو وروڼو کومک ته ورسيږې.
زويه، زويه، ريديه! دا دئ د ننګ وخت، دا دئ د توري وخت، دا دئ هغه وخت چي ما په دې اويا کاله عمر کي غوښت. غزا ده شکر خدايه
سبا پر سپين بولدک غزا ده
تر خدای مي جار کې پښتانه غزا له ځينه
۳ ـ د جنګ تياری
ريدي خان ځلمي چي د بابا دا وينا واورېده د پښتونوالي ويني ئې په غورځنګ سوې. راولاړ سو پلار ته ئې وويل بابا! ما پرون لا اورېدلي وه چي غليم د پښتنو سره د جنګ خيال لري سهار ما توري تېرې کړې ټوپک مي پاک کئ. ته سپين ږيری يې مور مي بوډۍ ده ته به دلې د مور او تورپيکۍ سره پاتيږې. زه، هوکې زه چي پښتون ځلمی يم ځم به... د پښتونوالي ننګ به پر ځای کوم (په ډېر افسوس) تاسي او (تورپيکۍ)... پر خدای سپارم...
په دې وخت ئې خپلي ناوي محبوبې ته داسي وکتل، لکه آخيرنی ديدن چې وي.
ځلمی ولاړ توره تر ملا ده
غزا له ځي پر خپل وطن سر ورکوينه
(تورپيکۍ) چي د ريدي خان دا وينا واورېدو بې اختياره ئې وويل
پر سپين ميدان به درسره يم
زه پښتنه د توري نه ترپلم مئينه
۴ ـ د جنګ ميدان ته کوچ
سپين ږيري بابا زمري خان چي د خپل زوی دا خبري واورېدې په خورا قهر ئې وويل: زويه! زه پښتون يم! پښتون... زما د ميوند د جنګ ارمان لا په زړه کي دئ. هوکې زه سپين ږيری يم سترګي مي ليده نه کوي... پر ملا کړوپ يم لاس مي رېږدي، مګر آيا سپين ږيرتوب نو زما څخه پښتونوالی ورک کولای سي؟ آيا زه نو پاته سم؟ نغوذ باالله...
غزا به وي، د ننګ او ناموس وخت به وي.. پر وطن به پردي حملي کوي (تر سترګو ئې روڼي اوښکي توئيږي) په داسي حال کي به کوم پښتون پاتيږي، يا، يا. زويه! يا زه کرټ نه پاتيږم په دې وخت کي د ريدي خان بوډۍ مور (زرغونه ادې) چي سپيني پيچي ئې پر مخ ښکاريږي راغله دوی ته ئې وويل:
ريدی زويه! ستا دا خيال دئ چي يوازي زه ځلمی يم، زورور يم.. های.. په ځان مغروره يم! ته به د جنګ پر ميدان توري وهې زه به پاتېږم، راتېره سوه ريدی ئې پر تندي مچ کی وې ويل: زويه ټوله به يو ځای سره ځو چي ځانونه تر وطن قربان کو.
غليم تر وېش را اوړي پښتانه به کور ناست وي؟ يا، يا... دا ممکنه نه ده.. که نور څه نه وي يو وار خو به منګولي (لاس پورته کوي) د غليم په وينو سرې کم.
ټوله به ځو د جنګ ميدان له
نه چي پېغور د کوم غليم راپاته سينه
تر دې وروسته بابا، ادې، ريدی، تورپيکۍ ټوله په ګډه مخ پر سپين بولدک (قلعه جديد) را رهي سوه ټوپک ريدي واخيست يوه توره بابا واخيسته، بله تورپيکۍ واخيسته په سپينه غاړه کي ئې امېل واچاوه، زرغونې ادې يو سوټی او د اوبو يو ژۍ راواخيست. ځي چيري؟ د استقلال.. د ناموس.. د ننګ.. د مېړاني.. د حميت.. د پښتونوالي ميدان ته...
۵ ـ د ننګياليو احساسات
د ننګياليو پښتنو کهول يوه مخه ټوله غزا ته رهي سوه. پر لاري چي ځي زمری خان بابا وايي:
دا شپېته کاله تېر سوه وخت چي زه ځلمی وم ما د ميوند ميدان په غليم زړه سوړ کړ.
خدايه! هغه څوک چي ستا رضا دپاره ژوندون کوي موږ ئې هم ستا د رضا دپاره کوو. پښتون خپل ننګ پر ځای کوي، په تلتک کي مرګ د ځان عار بولي.
دا دئ، پر ناموس ټينګ پښتون بيا راغی چي د وطن پر وېش به سربازي وکی. خاونده زه خو آرزو نه لرم چي په آخير د عمر کي ځان د جهاد پر لار قرباني کم.. زه به ژوندی يم. غليم به مي پر کور اوړي!.. ريدي خان چي د بابا وينا واورېده په خورا خواږه آواز ئې دا لنډۍ نارې کړه:
د پښتنو ځلميو وار دئ
پر خپل وطن به توريالي مړونه مرينه
تورپيکۍ چي د واده په کالي کي وه، د واده په نکريزو سور لاس ئې پورته کی او دا ناره ئې وکړه:
تر توريالي مئين به جار سم
چي د غليم په وينو سره کاندي لاسونه
(زرغونه ادې) چي دا د ننګ ويناوي واورېدې په رېږدېدلي ږغ ئې ناري کړه:
توري به نه کړي نو به څه کړي؟
چي مو شيدې د پښتنې رودلي دينه
حق به هيڅ کله در خپل نه کړم
څو د غليم په وينو رنګ نه کړې لاسونه
۶ ـ د فداکاري صحنه
د ننګياليو پښتنو کهول لا پر لاري وو چي سپېدې وچاودې، سهار سو پر يوه ناور ټولو اودسونه تازه کړه، تر لمانځه وروسته زمري خان بابا توره له تيکي راوکښله، په پښتني جوش ئې وويل:
خدايه! دا نوره ما ستا د رضا دپاره او پښتونوالي او ننګ و ناموس د ساتني دپاره راکښلې ده. زه ځان او خپل زوی د سترګو تور (تور پيکۍ) او خپله پښتنه ملګرې (زرغونه) پر تا سپارم دا ئې وويل:
د لمر لومړيو وړانګو د ده توره وبرېښوله مخ پر نوي کلا راغله هر څومره چي را نږدې کيږي ګرز او غبار د توپو دربهار د توپکو ټکهار، د طيارو غړومبهار ډېريږي او داسي ښکاري چي د سپين بولدک پر کلا د محشر ورځ ده. ننګياليو پښتنو چي دا حال وليدی ځانونه ئې چمتو کړه.
د سپين ږيري بابا د پښتونوالي احساسات مشتعل سوه ناره ئې کړه:
دا کلا، دا کلا، دا مځکه.. دا خاوره... دا وطن.. دا زموږ د پلار او نيکه هديره مګر خاوند نه لري؟ خدايه! پښتانه ژوندي دي که مړه؟ ها! د مير زمرو! څه سواست ها! د احمدشاه او اکبر غازي اولاده! چيري ياست؟
ها پښتونوالی او پښتنو! ها د بارک او اڅک زامنو! د ننګ او ناموس وخت دئ. پر سپينه ږيره ئې اوښکي بهيږي. آخير پلار خپل ګران ګلالی زوی ريدی په بغل کي نيسي پر تندي ئې مچوي وايي:
خدايه! دا زوی خو ما خاص د دغي ورځي دپاره لوی کړی وو دا دئ ستا د رضا او وطن دپاره ئې قرباني کوم!
تر دې وروسته (تورپيکۍ) هم پر سپين باړخو باندي مچوي ورته وايي: جنګۍ! د سترګو توري د پښتانه مېرمنې تل پر خپل ننګ و ناموس تر سر تېريږي له خدايه غواړم چي ته هم يوه (توريالۍ پښتنه) سې! او د وطن انتقام له غليمه واخلې.
پښتانه به خپل هوډ پرېنږدي له لاسه
که ئې سر سي د خوني زمري تر زامه
که دي نقش د توري کښېني راته غوږ کړه
کامروا به سي هاله له هره کامه
ريدي خان چي هم وخت آخير وليد، خپله ګرانه او د زړه سره محبوبه ئې په بغل کي ونيوه، آخرنۍ وداع ئې ورسره وکړه. دا منظره دومره دلچسپه وه تا به ويل يو اهل جنت د حوري سره مينه کوي.
وروسته نو دواړو د زرغونې ادې لاسونه ور مچ کړه او حق پليت ئې ځيني واخيست.
توري له تيکي څخه وبرېښېده ټوله په ګډه د فدا کارۍ ميدان ته راغله، مردک لکه ژلۍ داسي اوري، فضا له ډېره ګرزه تياره وه، که زمری وي هم بې دلته زړه ورپيږي وبه ريږدي مګر زموږ ننګيالي پښتانه يو تر بل د مخه کيږي.
تورپيکۍ خو ځان د ريدي خان مخ ته واچوی چي که مردک راتلی پر دې به مښلي او له ده څخه به چپ سي.
پوخ ښائست دئ د کلا دننه غازيان ټوله د غليم په طيارو، توپکو، توپو شهيدان سوي دي فقط څو تنه ننګيالي پښتانه پاته دي کارتوس هم نه لري.
هغو سلا (مشوره) سره وکړه چي له کلا څخه دباندي پر دښمن ور ووځي او لاس په لستوڼي جنګ ورسره وکي، ټوپکونه ئې وغورځول توري ئې واخيستې د کلا تر دروازه راووتل، لکه زمري د دښمن په لښکر چي کلا ته نږدې وه ور ګډ سوه.
زموږ د ننګياليو پښتنو کهول هم په دې وخت کي راورسېدل. سپين ږيري بابا خو د څو تنو سرونه په توره غوڅ کړه، شهيد سو او خپل هغه لوړ مقصد ته ورسېد.
پښتنې زرغونې ادې چي دا حال وليدی د هغه په توره ئې د ده قاتل وواهه پښې ئې ور پرې کړې، دا هم سخته زخمي سوله او ولوېدله!..
ها بلي خوا ته ريدی خان د زمري په څېر د دښمن سره چنګاو وو څو تنه ئې مړه کړه. د ده ګرانه محبوبه هم توري وهي، سپين مړوندونه ئې د غليم په وينو رنګ دي، پر سره ميدان باندي د وينو په سيلاب کي لکه ځوان مېړه داسي جنګيږي.
پښتنو زلميو بيا لاسونه سره کړه
لکه باز منګلي سرې کاندي په ښکار
سپيني توري ئې ګلګوني کړې په وينو
په اهاړ کي شګفته سوه لاله زار
تر دې (منځ) تورپيکۍ پر خپل ګران مئين باندي ناره وکړه:
تر دې تېرې توري دي جار سم
د غليم ويني تويوه ګرانه مئينه
په وينو رنګ توره دي راوړه
راسه په سرو شونډو ئې زه درپاکومه
۷ ـ دوه مئين د وطن شهيدان
تر دې منځ له ليري يوه ګولۍ راغله د ريدي خان پر زړه وموښته په سرو وينو کې کرنګ ولويدی روح ئې جنت ته والوتی ولاړ شهيد سو. تورپيکۍ زموږ توريالۍ پښتنه يوازي پاته سوه. دې خپل ګران مئين په وينو لژند وليدی له حزين زړه ئې داسي فرياد راوخوت:
جانان مي سر پر وطن کښېښود
په تار د زلفو به کفن ورته ګنډمه
تر دې نارې وروسته ئې توره کش کړه لکه زمری په غليم ورګډه سوه ډېر ئې سره ژوبل کړه په پای کي ئې سخت پرهار واخيست سرو وينو ئې باړخوګان رنګين کړه، تا به ويل چي له جنت څخه ملکو سره خالونه د دې د زينت دپاره راوړه، راغله ځان ئې تر خپل مئين پوري راورساوه پر ولوېدله روح ئې جنت ته والوت.
بله ورځ چي شهيدان ښخېده دا دوه دلباختګان چي د واده کالي ئې اغوستي وه يو ځای سره ښخ او په ابدي خوب بيده سوه. جنګ ختم سو د تورپيکۍ مور د خپلي توريالۍ پښتنې لور زيارت ته راغله بيرغ ئې پر قبرو را وځړاوه چي تله نو ئې وويل:
تورپيکۍ! د وطن نازنيني توريالۍ شهيدي! ما خو هم ته د دې دپاره لويولې ستا سرې او ګلګوني ويني يوازي زما نه بلکه د دې خاوري سورمخي ده تا د وطن دپاره سر بايلود نو د جنت په سرو ګلونو کي د خپل شهيد مئين ريدي خان سره لاس تر غاړه په ابدي ژوند ګرزه!..
دا دئ ما ستا مزار د پښتنو په ابدي افتخار پر دې سرحد باندي جوړومه او سور بيرغ چي ستا د واده د سرو لاسو او بيا د شهادت د سرو پرهارو نخښه ده باندي ځړوم!..
چي د پښتو آينده ځلمو دپاره... د غيرت او ننګ سرمشق وي، په جنت کي ابدۍ ژوندۍ اوسه! زما توريالۍ پښتنې لوري!...

 د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________

د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________

هيله ده چي قاموسونه په فيسبوک کي لايک کړئ




لوستنې: 3430

د سانسکريت لنډ تعارف ۱ برخه ـ سريزه او ليکدود

څانګه: سانسکريت


ولي دغه لړۍ؟

د يو پېر، کلتور، ولس، ادب او فلسفې د ښه پېژندلو له پاره دا اړينه ده چي څوک پر هغه ژبه حاکميت ولري چي د يادو څيزونو سره تړلې وي. دا ځکه چي ژباړه هيڅکله هم د اصلي ژبي ځای نه سي نيولای ولي چي هره ژبه بېل جوړښت، طبيعت، روح او انځورونه لري او له همدې کبله د ژباړي له لاري هر څه نه سي انتقالېدلای.
سانسکريت نه يوازي د ژبپوهانو، فسلفه پوهانو، تاريخپوهانو او ټولنپوهانو له پاره په زړه پوري ده بلکه د نوي تکنالوژۍ او کمپيوتري ژبو د زده کوونکو او کارپوهانو له پاره هم دغه ژبه زيات څه د ځان سره لري. له دې کبله د دغې ژبي زدکړه د علم و زياتو څانګو ته د لارو پرانستلو په معنی ده.
زما له پاره شخصا د سانسکريت ژبه په دې ډېره په زړه پوري ده، ځکه چي د قاموسونه ټکی کام پروژې په ترڅ کي زما هميشه دا خواهش اوسېدلی چي د نړۍ د مهمترينو ژبو قاموسونه په پښتو ژبه هم ولرو. همدا ؤ چي ما د سانسکريت د ژبي په زدکړه پېل وکړ چي وروسته يې د پښتو سره يو قاموس هم وليکلای سم. په دې لړ کي ما څو کاله تر مخه د سانسکريت پښتو يو داسي قاموس هم پر قاموسونه ټکی کام آنلاين کړی چي امتحاني بڼه يې لرله.
د سانسکريت د يو زده کوونکي په حيث ما د سانسکريت د تعارف يو کتاب هم وليکی چي پکښي د تعارف تر څنګ مي داسي په زرونو سانسکريت جملې هم ځای کړې چي په ورځني ژوند کي کارول کيږي. خو دا چي د ياد کتاب د اصلاح او تنظيم کار لا پاته دی نو ښايي چاپ يې لا وخت ونيسي. له دغه کتاب څخه بعضي موضوعات به پر قاموسونه ټکی کام پاڼه د يوې لنډي لړۍ په شکل په دې هيله خپرول پېل کړم چي د بعضو لېوال دوستانو له پاره ګټور تمام سي.
زه دغه لړۍ د سانسکريت ژبي د يو بنيادي او لومړي پړاو د شاګرد په توګه ستاسو په خدمت کي وړاندي کوم او نه دا چي زه دي پر دغه ژبه د بشپړه تسلط لرلو او يا حتی کارپوهۍ ادعا ولرم.
د دغه لړۍ مقصد د سانسکريت د سترې او پراخي ژبي د ټولو مهمو ګرامري او ژبپوهنې له اړخ سره تړاو لرونکو موضوعاتو څېړل او روښانه کول نه دي. بلکه دغه لړۍ د هغو کسانو له پاره ليکل سوې چي د سانسکريت ژبي د زدکړي د پېلولو لېوالتيا لري او يا غواړي چي تر يوې اندازې د دغې ژبي سره اشنا سي. زما هيله دا ده چي د لومړي تعارف او پېژندګلوي له پاره به دغه لړۍ او پکښي راتلونکي بنيادي معلومات تر يوې اندازې د لوستونکو تنده ماته کړلای سي.

احمدولي اڅکزی
د ۲۰۲۱ کال د می ۳۰مه نېټه، رېماګن، آلمان

د سانسکريت لنډ تعارف
لومړۍ برخه

سانسکريت(संस्कृत/saṃskṛta/سـمسکرتَ)
د سانسکريت شاليد

سانسکريت د هندو اروپايي ژبو له کورنۍ څخه يوه داسي مهمه او زړه ژبه ده، چي لا تر اوسه ژوندۍ پاته ده او په هند کي يو محدود شمېر انسانان دغه ژبه خپله مورنۍ ژبه بولي. د دغې ژبي په هکله اټکل کيږي چي له نن (۲۰۲۱ ز. کال) څخه نژدې ۳۵۰۰ کاله مخکي رامنځ ته سوې او په نژدې ټوله سويل آسيايي سيمه کي مروجه وه. د هندو او بودايي اديانو سره يوځای دغه ژبه په نسبتا لږ وخت کي تر ټولې مرکزي آسيا، سويل ختيځي آسيا او په همدې شان د ختيځي آسيا تر يو شمېر سيمو پوري ورسېده. د هندو اديانو تر ټولو زاړه مقدس متون لکه ويدايي او اوپانيشادي مجموعې او په همدې شان د بودايي دين زيات مقدس متون تر زياتي اندازې په همدغه ژبه ليکل سوي دي. د سانسکريت هغه بڼه چي اوس پاته ده، تر زياتي اندازې ايديال يا په تيوريتيکي توګه مکمله يا بشپړه اصولي کړل سوې بڼه ده.
سانسکريت د هندو اروپايي ژبو د هندو ايراني څانګي او په هندو ايرانۍ څانګه کي له هندي څانګي سره تړاو لري. له سانسکريت ژبي څخه يو شمېر نوري ژبي راوتلي چي پکښي سِندهي، هندي، بيهاري، پنجابي او يو شمېر نوري ژبي شاملي دي.

هندو اروپايي ->هندو ايراني ->هندۍ څانګه-> ويدي سانسکريت ->کلاسيک سانسکريت-> سِندهي، روماني، هندي، اردو، بيهاري، اسامي، بنګالي، مرهټي، ګجراتي، پنجابي، ...
بعضي کسان په ناسمه توګه دا فکر کوي چي ګواکي پښتو ژبه به هم له سانسکريت ژبي څخه راوتلې وي. خو پښتو په هندو ايراني څانګه کي دننه د ژبو له مرکزي څانګې سره اړيکه لري او په دې توګه له سانسکريت څخه نه ده راوتلې. په بله اصطلاح پښتو او سانسکريت مشترکې ريښې لري، خو يو له بلې څخه يې منبع نه ده اخيستې.
هندو اروپايي ->هندو ايراني -> ايراني -> مرکزي ايراني-> پښتو، باختري، سغدي، اوسېتي، بلوچي...
د "->" نخښه دلته د لاندي څانګي معنی ورکوي. د مثال په توګه "ايراني -> مرکزي ايراني" دا معنی لري چي ايراني د مرکزي ايراني مور او مرکزي ايراني يې لاندنۍ څانګه ده. يعني ايراني نوري څانګي هم لري چي ورڅخه يوه يې مرکزي ايراني هم ده. د ياد پورتني ترتيب له مخي پښتو، باختري، سغدي، اويستي او بلوڅي/بلوچي د مرکزي ايراني څانګي ګلونه او يو د بل سره زيات «قرابت» لرونکي دي.

دېواناګري (देवनागरी/devanāgarī/دېوناگري)

د سانسکريت د رامنځ ته کېدلو څخه په سلونو کالونه وروسته پورې لا دغې ژبي صرف شفاهي بڼه درلوده. سانسکريت له پلار څخه زوی، له استاد څخه شاګردانو او له نورو لارو له يوې خولې تر بلې خولې رسېدله او ليکلې بڼه يې نه درلوده. کله چي د دغې ژبي د لېکلو کار پېل سو، نو د هرې سيمي خلکو دغه ژبه په خپل سيميز ليکدود يا د ليکلو په نظام کي ليکله. په دې توګه نو د سانسکريت ژبي د ليکلو له پاره د تاريخ په اوږدو کي له بېلو ليکدودونو يا د ليکنې له بېل سکريپتونو څخه کار اخيستل سوی دی. د بېلګې په توګه د سانسکريت ژبي لومړی چاپ سوی کتاب په بنګالي ليکدود يا سکريپت ليکل سوی ؤ.
خو له تيرو نژدې څو سوه کالونو راهيسي د سانسکريت ژبي د ليکلو له پاره د ديواناګري ليکدود ډېر عام او مستعمل سوی دی کوم چي له کيڼ اړخ څخه و ښه اړخ ته ليکل کيږي. د پخواني براهمي ليکدود پر اساس جوړ سوی د ديواناګري ليکدود هر بېږغ/ کانسوننت يو سېلابه وي او هميشه داسي ويل کيږي لکه زور چي لري.
د سانسکريت تر څنګ ديواناګري په يو شمېر نورو ژبو لکه هندي، نيپالي، پالي، پراکريت او نورو کي هم استعماليږي.

بديل ليکدودونه

ختيځپوهان او ژبپوهان د سانسکريت ژبي د ليکلو له پاره د ديواناګري تورو له بديلو لاتيني حروفو څخه هم کار اخلي. د بديلو حروفو له پاره البته يو شمېر د اړولو سيستمونه (Conversion Systems) او معيارونه موجود دي چي پکښي پخپله د حروفو د اړولو د هند هيواد رسمي او ملي هنتري اوښتون طرز (Hunterian transliteration)، د سانسکريت د ليکلو نړيوال حروف (International Alphabet of Sanskrit Transliteration)، نړيواله فونېتيکي الفبا (IPA) ، د (ITRANS) او په همدې شان نور دترانسليترېشن جدولونه شامل دي. د يادومعيارونو تر منځ فرق د سانسکريت په لاندنۍ بېلګيزه جمله کي کتلای سو:
ديواناګري:
हेम्नःसंलक्ष्यतेह्यग्नौविशुद्धि: श्यामिकाऽपिवा।
هنتري:
.hemnah samlkshyatehygnau vishuddhi: shyāmikā'pi wa
IAST :
hemnaḥ saṃlakṣyate hyagnau viśuddhi: śyāmikā'pi vā ।
IPA:
ɦeːmnəh səⁿləkʂjət̪eː ɦjəɡnaːu viɕud̪d̪ʰi: ɕjɑːmikɑːऽpi vɑː ।
ITRANS:
hemnaH saMlakShyate hyagnau vishuddhi: shyAmikA.api vA.
په عربي/پښتو حروفو:
هېمنهَـ سـملکشیتې هیگنو ويشُددھي: شیاميکاپي وا.
تقريبي پښتو ژباړه:
د سرو زرو پاکوالی/خالصوالی صرف د اور له لاري معلوميږي.
د سانسکريت اوسني نژدې ټول کتابونه يا خو په ديواناګري او يا هم په بديلو لاتيني حروفو ليکل سوي وي. له همدې کبله په دغه کتاب کي تر زياتي اندازې هڅه سوې چي د سانسکريتي ديواناګري تر څنګ د سانسکريت له بديلو لاتيني حروفو څخه هم کار واخيستل سي. د دې له پاره چي د ترانسکرِپشن او ترانسليترېشن د الفأ سره لا تر اوسه ناواقف لوستونکي هم تر زياتي اندازې په دغه کتاب کي راغلي هغه مهمي سانسکريتي جملې او لغتونه ولوستلای سي، نو کوښښ سوی چي جملې او لغتونه د امکان تر حده په پښتو/اردو حروفو هم وليکل سي.

د لومړۍ برخي پای
منبع: د ناچاپ سوي اثر «د سانسکريت لنډ تعارف او زر مهمي جملې يې» څخه انتخاب


که غواړئ چي د دغې لړۍ نوري ليکنې هم ولولئ نو پر لاندني لينک کليک وکړئ:
د خپرو سوو برخو ليسټ

 د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________

د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________

هيله ده چي قاموسونه په فيسبوک کي لايک کړئ




لوستنې: 2373

محشر؛ د عبدالباري جهاني يوولسمه شعري ټولګه

څانګه: نظم پوهنه

 

لوستنې: 3498

پښتانه څنګه خپله پښتو پردۍ کوي

څانګه: ژبپوهنه

زمان ستانیزی د کلیفورنیا په دولتي پوهنتون کې د سیاسي علومو استاد دی او د ژبپوهنې تحصیلات یې د واشنګټن په پوهنتون کې پای ته رسولي

لوستنې: 4174

د اپریل دویمه، د کوچنیانو د کتاب نړیواله ورځ (پوهندوی آصف بهاند)

څانګه: کتابونه

 پوهندوی آصف بهاند

کوچنیان او کتاب

د اپریل دویمه، د کوچنیانو د کتاب نړیواله ورځ

د دې لنډې لیکنې په پیل کې غواړم د کوچنیانو او کتاب اړوند، څو پوښتنې مطرح کړم:

ــ آیا موږ په خپل کور کې کتابتون جوړ کړی او که مو جوړ کړی وي، د کوچنیانو د کتابونو ونډه مو څومره په نظر کې نیولې ده؟

ــ موږ څومره د مطالعې کلتور پر ځان باندې تطبیق کړی دی، چې زموږ کوچنیانو موږ ته په کتو سره د مطالعې او کتاب لوستنې عادت خپل کړی وي؟

ــ موږ څومره سلنه افغانان تر خوب مخکې خپلو کوچنیانو ته د دوی د خوښې وړ کتابونه یا کیسې لوستي دي؟

ــ ایا کله مو له کوم کتاب پلورنځي څخه خپلو ماشومانو او کوچنیانو ته، د ماشومانو او کوچنیانو ځانگړي کتابونه اخیستي دي؟

ــ ایا کومه ورځ مو په نت کې د ماشومانو او کوچنیانو له پاره په ځانگړو پاڼو او ویبپاڼو پسې پلټه کړې ده؟

ــ ایا دا تاسو ته مالومه ده چې په پښتو ژبه باندې د ماشومانو او کوچنیانو له پاره چا؟ څنگه او څومره تالیفات او ژباړې کړي دي؟

زموږ په ټولنه کې که په جدي ډول څېړنه وشي، ښکاره به شي چې تر نور وگړو ډېر مو د ماشومانو او کوچنیانو حقونه تر پښو لاندې کړي دي او هغه څه د افغانستان له ماشومانو او کوچنیانو سره شوي دي، چې د مځکې کرې په هیڅ برخه کې به دومره جفا نه وي شوې چې موږ د خپلو ماشومانو او کوچنیانو په حق کې کړې ده.

له کوچنیانو او ماشومانو که ښه کوو، لومړی باید له دوی سره د تاوتریخوالي هغه بېلابېل ډولونه ودروو چې همدا اوس له کور، کلي نه نیولې تر ښارونو او ټول هېواد پورې، د دوی په حق کې روان دی؛ وروسته تر هغه باید د دوی واړه جهان ته په درناوي سره باید دا زمینه برابره کړو چې دوي د ماشومتوب او کوچنیوالي دوره په پوره بیغمۍ او ځانگړو زدکړو سره تېره کړي چې د ځوانۍ دورې ته د ورننوتلو جوگه شي. د دې په څنگ کې باید د ماشومانو او کوچنیانو له پاره د ځانگړو کتابونو او هغوی ته د لوستلو زمینه برابره کړو.

د ماشومانو او کوچنیانو له پاره کار شوی دی، خو نه هغومره چې دوی یې حقداره دي. زموږ په ټولنه، په تېره پښتو ادبیاتو کې د گوتو په شمار خلکو په دې برخه کې کار کړی دی چې دلته به د کوچنیانو د کتاب د نړیوالې ورځې په مناسبت، د دغو ښاغلو د کارونو لنډه یادونه وکړم:

محمود مرهون،

احمدولي اڅکزی،

ویسا ورونه او قلملار ټولنه،

محمود مرهون:

محمود مرهون د ماشومانو او کوچنیاو له پاره تر ټولو نورو لیکوالو او قلموالو ډېر کار کړی دی. ما مرهون د لومړي ځل له پاره د ۲۰۱۵ کال په اپریل کې، په کابل پوهنتون کې ولید. دا لاندې معلومات په هغه وخت پورې اړه لري:

اوس محمود مرهون د کابل پوهنتون د ادبیاتو پوهنځي د پښتو څانګې په علمي کدر کې تر ټولو ځوان غړی دی.

مرهون یو فعاله ځوان علمي کدر دی چې ادبیاتو پوهنځي کې یې د زدکړې او تدریس تر څنګه ډیرې نورې فرهنګي پروژې او کارونه را پیل کړې دي. د ژورنالیزم په برخه کې فعالیت لري او د «سراج الملت» په نامه جریده خپروي چې تر اوسه پورې یې دوې ګڼې زما له نظره تیرې شوې دي، په آنلاین ډول یې د پښتو ژبې تدریس (راځئ چې پښتو زده کړو، بیاید پښتو بیاموزیم) ته مټې را نغښتلې دي چې په آنلاین ډول تر لاسه کیدای شي.

د کتابونو لیکل او ژباړل یې په یوه عادت بدل شوي دي. له ټاټوبي اونیزې سره یې د خپلو چاپ شوو آثارو په باب داسې ویلي وو:

«تر دې دمه مي ٣١ عنوانه بېلابېل کتابونه په هيواد کي دننه او له هيواده بهر چاپ سوي دي او انشاالله په نږدې راتلونکي کې به دغه شمېر ٣٥ ته ورسېږي.»

هغه کتابونه چې مرهون په ۲۰۱۵ ام کال اپریل کې ما ته په کابل کې را وسپارل، عنوانونه یې دا دي:

ــ مهربانه سپی او د چرګې ژړ چیچان،

ــ درې نانۍ پیشو ګیانې،

ــ وحشي خرس او هوښیار هلک،

ــ د ځنګل د ماڼۍ راز،

ــ د سرو زرو هګۍ او جادويي بیزوګۍ،

ــ لویشتکی،

ــ د علاالدین څراغ،

ــ هوښیاران خور او ورور،

ــ بامي،

ــ بیرندونکی شوپرک.

خو له ۲۰۱۵ کال وروسته یې د ماشومانو او کوچنیانو له پاره نور هم خپل کارونه گړندي کړل چې ښایي په ځانگړي ډول یې د ماشومانو او کوچنیانو له پاره تر اوسه تر شپیتو ډېر کتابونه لیکلي، ژباړلي او چاپ کړي وي؛ خو له بده مرغه چې په ټول افغانستان او بیا په پښتنو کې د مطالعې دود دومره عام نه دی، په کتاب باندې څوک پیسې نه ورکوي او حتی که وړیا یې هم ورکړې، خپلو ماشومانو او کوچنیانو ته یې نه لولي او نه یې ورزده کوي.

که یې څوک اخلي که یې نه اخلي، که څوک لولي که یې نه لولي، مرهون کار کړی او کار کوي، او زموږ د ټولنې د یو هیر شوي قشر له پاره یو څه نه، بلکې ډیر څه چاپوي.

اوس پوښتنه دا ده چې دا کتابونه چا ته چاپ شوي دي:

ــ هغه چا ته چې د راتلونکې ټولنې یوه اصلي سټه ده،

ــ هغه چا ته چې راتلونکې ټولنه باید وچلوي،

ــ هغه چا ته چې راتلوکې یا ښه کوي، یا یې بربادوي،

که مو ښه وروزه، ښه به شي او که بد مو وروزه نو پایله یې همدا اوس مالومه ده، یعنې بربادي.
زه د دې کتابونو چاپ او خپریدل، د نوي نسل په روزلو کې له اساسي ګامونو نه یو ګام ګڼم.

محمود مرن تر شپیتو ډېر کتابونه لیکلي، ژباړلي او چاپ کړي دي، د ځینو نومونه یې دا دي:

۱ــ شرمښ او سره بزه، محمود مرهون،

۲ــ جګ بابا، لیکوال: جین وبستر، مترجم: محمود مرهون،

۳ــ د آسمانو شاپیرۍ، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

۴ــ د واورو ملکه، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

۵ ــ د اُز د ښار جادو ګر، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

۶ ــ سورکۍ، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

۷ ــ ملاله په عجبه دنیا کې، لیکوال: لوییس کارول، مترجم: محمود مرهون،

۸ ــ اورلګیت خرڅونکې نجلۍ، لیکوال: هانس کریستین اندرسن، مترجم: محمود مرهون،

۹ ــ د ماشیني انسانانو سره جنګ، لیکوال: فرانک با اُوم، مترجم: محمود مرهون،

۱۰ ــ د باچا نوي کالي، محمود مرهون،

۱۱ــ قهرمان هلک او جادوګر، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

۱۲ــ د ځنګله د ماڼۍ راز، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

۱۳ــ شین طوطي، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

۱۴ــ سارا سرور، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

۱۵ــ شپږ ورونه او یو سوی، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

۱۶ــ نیک بخته شاهزاده، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

۱۷ــ مغروره باز(او یوه بله کیسه)، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

۱۸ــ چالاکه پیشي، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

۱۹ــ د ریدي وفاداره سپی، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

۲۰ــ سرتیری او وحشي دیب، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

۲۱ــ د ګیدړې شیطان چیچی، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

۲۲ــ اروا وږی سپی(څو نورې کیسې)،

۲۳ــ د کلي عجیبه سپی، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

۲۴ــ انګوړ و منګوړ او چیچي مچونګړ، محمود مرهون،

۲۵ــ ښکار او ښکاري(او یوه بله کیسه)، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

۲۶ــ مچمچکه، لیکوال: بن زلس، مترجم: محمود مرهون،

۲۷ــ هوايي هیلۍ، لیکوال: هانس کریستن اندرسن، مترجم: محمود مرهون،

۲۸ــ د کوچنیو انسانانو دنیا، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

۲۹ــ آسماني نجلۍ، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

۳۰ــ لنډیان او خفاف(بوټ ګنډونکی)، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

۳۱ــ نازو او جادوګر، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

۳۲ــ مهربانه نجلۍ، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

۳۳ــ شین سترګې ارزو، لیکوال: لوسی م مونټګمري، مترجم: محمود مرهون،

۳۴ــ ماریا او زمری شاهزاده، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

۳۵ــ نازو او جادوګر باچا، لیکوال: فرانک با اُوم، مترجم: محمود مرهون،

۳۶ــ علي بابا او څلویښت غله، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

۳۷ــ هوښیار سوی او بد رنګه راکون، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

۳۸ــ درې سترګی دیب او کوچنی بوټبه، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

۳۹ــ د زمریالي وفا داره سپی، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

۴۰ــ د هیلۍ بد رنګه چیچی، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

۴۱ــ وحشي خرس او هوښیار هلک، لیکوال: شاګاهیراتا، مترجم: محمود مرهون،

محمود مرهون اوس له هېواده د باندې په هنوستان کې په «P hd » زدکړو بوخت دی.

محمود مرهون په اوسنیو متعهدو قلموالو کې هغه څوک دی چې تر ټولو نورو قلموالو یې د ماشومانو او کوچنیانو ادبیاتو ته پاملرنه او عملي کار کړی دی. ما (آصف بهاند) د ده د عملي کارونو او لیکلو کتابونو په باب څو مقالې لیکلې دي او د کوچنیانو د ادبیاتو او نوي نسل د روزلو په برخه کې مې د ده پر کړو کارونو مفصله رڼا اچولې ده.( د کوچنیانو ادبیات، دویم ټوک، ۹۸ ــ ۱۰۹ مخونه)

احمدولي اڅکزی:

احمدولي اڅکزی بل هغه ځوان دی چې د ماشوانو او کوچنیانو د کتابونو په برخه کې د یوې لویې اکادمۍ په څېر کار کړی دی. په اوس وخت کې دی په جرمني هېواد کې ژوند کوي او د رسمي کار تر څنگ په فرهنگي کارونو کې دومره کار کوي چې ښايي د فرهنگیانو یوه ډله یې هم ونه شي کولای. احمد ولي د لیکنو او ژباړو تر څنگ دوه ویبسایتونه هم پرانستي دي او چلوي یې:

قاموسونه دات کام (qamosona.com)

کوچنی دات کام. (www.kochnai.com)

احمدولي اڅکزی یوازې په کوچنیان دات کام کې د ماشوانو او کوچنیانو له پاره په سلگونه کتابونه راټول او انلاین کړي دي چې پرته له تکلیف نه یې هر مور پلار په وړیا ډول په خپل کور کې کتلی او لوستلای شي.

د احمد ولي اڅکزي نوم، د ده د تر سره کړو فرهنګي کارونو په وجه، هر افغان باید اوریدلی وي او لږ قلموال به وي چې د ده له فرهنګي کارونو څخه یې استفاده نه وې کړې. د قاموسونه دات کام (qamosoona.com) په اوریدو سره د هر افغان په ذهن کې د احمد ولي اڅکزي نوم او تر سره کړي فرهنګي کارونه تداعي کیږي،

احمدولي اڅکزی چې د ۲۰۰۱ م زېږدي کال راهيسي د پښتو ژبې د پانگې په راټولولو بوخت دی او ورباندې څېړنه کوي، په ۲۰۰۳ م زېږدي کال يې د قاموسونه ټکی کام انټرنټي پروژې بنسټ کېښود. په دغه انټرنټ پاڼه کې تر اوسه پورې څه ورباندې پنځوس پښتو قاموسونه ځای پر ځای شوي دي چې پکې د پښتو مشهوره قاموسونه لکه پښتو تشريحي قاموس، درياب او افغان قاموس هم شامله دي. ده په قاموسونه ټکی کام کې څه ورباندې يو لک او اتيا زره مصرعې، پښتو شعرونه هم راټول کړي دي چې لا ورباندې کار روان دی. پداسې حال کې چې قاموسونه ټکی کام د پښتو ويونو او سيندونو يوه بېسارې پانگه ده، نو دغې پاڼې او د پاڼې بنسټگر په گڼ شمېر پښتنو ځوانانو کې ډېر مينه وال پيدا کړي دي. اڅکزي سره په څنگ کې يو شمېر نورو افغان ځوانان چې په اروپا او د نړۍ په نورور لويو وچو کې مېشت دي هم خپلې هلې ځلې کړي دي او د قاموسونه پروژې په بډاينه کې د هغوی رول د يادولو وړ دی. د وېبپاڼې په تخنیکي اړخ کې د مصطفی سادات چې د ريښتوني افغان وېب پاڼه چلوونکی پاتې شوی په نیوزيلېنډ کې اوسېږي هم د يادولو وړ دی. اڅکزي په ۲۰۱۰ م زېږدي کال د آزادۍ راډيو سره په يوه مرکه کي وويل چي ده د پښتو ژبې په لسگونو زره داسي ويونه راټول کړي دي چي تر اوسه پوري په هيڅ پښتو قاموس کي نه وو، خو پښتانه يې په خپلو ليکونو او خبرو کې کاروي. خو د ماشومانو او کوچنیانو د کتابونو په برخه کې یې بیا د نوي نسل روزلو ته په کتو سره، بل ډول ارزښتمن کارونه کړي دي

خپله احمد ولي اڅکزی د کوچنی ټکی کام په باب داسې لیکلي دي:

«ستاسو په اجازه به زه درته په لنډه توګه د خپلې يوې بلې پروژې په تړاو هم معلومات درکړم کومه چي ما د پښتنو ماشومانو له پاره جوړه کړې ده. د دغې پاڼي نوم کوچنی ټکی کام دی چي ما تقريبا د ۲۰۱۶ کال په پسرلي کي پېل کړه. دا ځکه چي له هيواد څخه د ليري ژوند کوونکي يو مسافر په توګه ماته ډېره مشکله وه چي د خپلو ماشومانو له پاره په پښتو ژبه د هغوی د عمر سره برابر کتابونه پيدا کړم. نو ما فکر وکړ چي کومه ستونزه چي زه لرم، نو خامخا به يې نور خلک هم لري. همدا ؤ چي ما د کوچنی ټکی کام په نوم پاڼه پېل کړه چي پکښي د ماشومانو له پاره خپل نکلونه، شعرونه او په همدې شان د نورو کسانو له خوا ليکل سوي نکلونه خپرول پېل کړل.

دغه پاڼه اوس نژدې يو اعشاريه درې مليون ځله لوستل سوې او هره ورځ ورته اوسطا ۲۵۰۰ کسان راځي او نکلونه پکښي لولي، اوري يا پکښي ويډيويي نکلونه ګوري.
دمګړی په دغه پاڼه کي تر ۳۰۰ زيات نکلونه په ليکلې، ږغيزه يا ويديويي بڼه آنلاين دي. البته د نکلونو ورزياتولو دغه پروسه لا نه ده بشپړه سوې او د وخت په تېرېدو به د دغو نکلونو شمېر نور هم زيات سي.

ټول مطالب چي ما په دغه پاڼه کي د ماشومانو له پاره انتخاب کړي او راټول کړي دي، هغوی داسي مطالب يا نکلونه دي چي ماشومان ورڅخه د خپلي مورنۍ ژبي د زدکولو تر څنګ د ژوند له پاره نور ګټور پندونه او درسونه هم زده کولای سي.

د کوچنی ټکی کام د پاڼي جوړښت داسي سوی دی چي ټول نکلونه يې ځانګړي ټېګونه لري او په دې توګه پر کاټيګوريانو وېشل سوي دي. د دغو ټېګونو په مرسته څوک د مثال په توګه د ځانګړو ليکوالانو نکلونه بېلولای سي، يا د ځانګړي عمر لرونکو ماشومانو له پاره غوره نکلونه بېلولای سي او يا هم د متن د اوږدوالي له مخي د نکلونو ځانګړی ليسټ جوړولای او لوستلای سي.

د دغې پاڼي ډيزاين داسي جوړ سوی چي پخپله ماشومان يې په آساني سره پر موبايل يا کمپوتر بېله دې چي ليک او لوست يې زده وي، پرانستلای سي. دا چي د دغې پاڼي زيات نکلونه ږغيزه يا ويديويي بڼه هم لري، نو واړه ماشومان هم ورڅخه ګټه پورته کولای سي.

زه په دې خوشال يم چي هره ورځ په لسهاؤ زره کسان د قاموسونه ټکی کام له وېبپاڼې څخه کار اخلي او اوسطا ۲۵۰۰ ځله له کوچنی ټکی کام څخه و خوږ ماشومانو ته په پښتو ژبه نکلونه لوستل کيږي.

د يادو دواړو پروژو له برياليتوب څخه موږ تاسو ته دا ثابتيږي چي که حتی زما په شان په اړونده ډګرونو کي يو غير مسلکي کس د کار ټينګه اراده وکړي نو د خپلي مورنۍ ژبي له پاره په يو ډګر نه په يو ډګر کي خامخا يوه ښېګڼه رامنځ ته کولای سي.

يادي دواړي پروژې موږ تاسو ته دا ثابتوي چي بېله دولتي او غير دولتي مرستو او بوديجې هم عملي کار کول ممکن دي.

خدای دي موږ تاسو ټولو ته وس راکړي چي په لومړي سر کي خپلو بچيانو ته د خپلې مورنۍ ژبي د زدکړې امکانات برابر کړو، ورته د ماشومانو له پاره د پښتو ژبي ادبيات ور وپېژنو، د پښتو د ليک او لوست ښوونه ورته وکړو او تر څنګ يې د نورو ټولو ژبو او ولسونو د احترام ډېوه هم په سينه کي ور بله کړو.»

ویسا ورونه او قلملار ټولنه:

د ویسا ورنو او قلملار ټولنې او د معارف او د وطن د نوي نسل د روزلو په برخه کې د دوي د فعالیتونو په باب مقاله نه، مقالې او لا کتابونه باید ولیکل شي، ما خپله برخه او د دوی د گڼو فعالیتونو په باب وخت ناوخت مقالې لیکلي دي.

ویسا ورنو او قلملار ټولنې په دې ورستیو کې د ماشومانو او کوچنیانو له پاره ځانگړي لیکل شوي، ژباړل شوي او چاپ شوي کتابونه د ماشومانو او کوچنیانو تر نازکو لاسونو پورې رسولي دي. دا لاندې
لنډ معلومات پرون د مطیع الله ویسا په فیسبوک پاڼه کې خپور شو:

«قلم لار تر اوسه 165000 يو لک پنځه شپيته زرو ماشومانو ته د ماشوم کتاب په رضا کار ډول رسولی دی.»

زموږ د ټولنې ستونزو، د پرمختګ څرنګوالي او شرایطو ته په کتو سره د ماشوانو او کوچنیانو له پاره د کتابونو لیکل، ژباړل او ویش زه داسې ارزوم چې په ښه او مثبت لوري روان دی او له تمې نه لا زیات کارونه د تر سره کیدو په حال کې دي. ښې بیلګې یې د کوچنیانو د ادبیاتو په څیړنیزه او تخلیقي برخه کې لیدل کیـږي، په بیلابیلو ویبپاڼو کې چاپیـږي او تر ټولو ښې پتې یې دا دي:

ــ «پل» ویبپاڼه، ( http://pal.taand.com)،

ــ د ماشوم د ادبیاتو کور فیسبوک پاڼه،

https://www.facebook.com/خانه-ادبیات-کودک-د-ماشوم-د-ادبیاتو-کور-1474829949511421/?fref=ts

ــ په دې ورستیو کې د «د ختيزې سيمې د ليکوالو او ژورنالستانو ټولنه» ټولنې له خوا د ګڼ شمیر لیکوالو او فرهنګیانو په ګډون «د ماشوم د ادبیاتو جشن» تر سر لیک لاندې د یو سیمینار جوړیدل ې بله ښه بیلګه کیدای شي.

ــ دغه راز په ځینو ویبپاڼو کې د نورو خبرې او فرهنګي مطالبو تر څنګ، د ماشومانو او کوچنیانو کړکۍ هم پرانستل شوې چې هلته د کوچنیانو له پاره کتابونه، د کوچنیانو د ادبیاتو او کارونو په باب څړنیزې مقالې او د کوچنیانو له خوا یا د کوچنیاو له پاره لیکل شوي شعرونه او کیسې انلاین کیږي، لکه د لر او بر ویبپاڼې د «د ماشوم نړۍ» برخه:
http://larawbar.net/category/c_25

د کوچنیانو د ادبیاتو تخلیقی برخې ته که پام وشي، لیدل کیږي چې په دې برخه کې په ډیر لنډ وخت کې ګڼ شمیر نوي قلموال را پیدا شوي دي چې د کوچنیانو له پاره یې شعرونه، داستانونه تخلیق کړي دي او یا یې له نورو ژبو د ماشومانو او کوچنیانو له پاره یو څه را ژباړلي دي.

د نوي نسل د ښې او مدرنې روزنې له پاره

د ماشومانو او کوچنیانو کتابونو ته د لا پاملرنې په هیله!

 د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________

د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________

هيله ده چي قاموسونه په فيسبوک کي لايک کړئ




لوستنې: 1978

قاموسونه ټکی کام «د خوشحال فرهنګ» آنلاين کړ

څانګه: قاموسونه ټکی کام اعلانونه

 قاموسونه ټکی کام پروژه درته زيری درکوي چي دغي پروژې د مورنۍ ژبو د نړيوالي ورځي په مناسبت «د خوشحال فرهنګ، دويم جلد (دستارنامه)» د يو قاموس په شکل پر خپله پاڼه آنلاين کړ. د دغه فرهنګ د ۲۰۰۵ کال چاپ ديجيتل سوی او د قاموسونه ټکی کام د پروژې پر پاڼه د « Glossary of Khushal Khan Khattak (Volume 2) [by Dr. Y. M. Maghmum Khattat]» تر عنوان لاندي خپور سوی دی. دغه فرهنګ چي ناشر يې محترم او فاضل استاد پروفيسر ډاکټر يار محمد مغموم خټک صاحب دی، په ټوليزه توګه پکښي تر ۲۳۰۰ څخه زيات د دستارنامې الفاظ/لغتونه په پښتو تشريح سوي دي.

د دغه کتاب د ديجتل کولو چاري د کندهار پوهنتون د ژبو او ادبياتو د پوهنځي د دريم صنف محصل، عبدالنافع يوسفي بشپړه کړي چي له کبله يې زه د قاموسونه ټکی کام د ټولو کارونکو په استازيتوب زياته مننه کوم.

قاموسونه ټکی کام آنلاين پروژه له تيرو دوو لسيزو راهيسي د پښتو ژبي آنلاين مفت/وړيا قاموسونه وړاندي کوي. د يادي پروژې پر پاڼه دمګړی ۴۸ پښتو قاموسونه آنلاين دي چي د لغتونو شمير يې تر دولسو لکو زيات دی. پر دغه پاڼه په همدې توګه تر ۱۹۰ زرو څخه زيات د پښتو اشعارو بيتونه آنلاين دي. دغه پاڼه په زياته د ژبپوهنې او قاموسپوهنې په هکله علمي مطالب هم خپروي.

د قاموسونه ټکی کام مسؤل چلوونکی
احمدولي اڅکزی، د ۲۰۲۱ کال د فبرورۍ ۲۱مه نېټه، بون

 د کاپي کولو په صورت کي د منبع په توګه د قاموسونه ټکی کام نوم او د دغه مطلب/مقالې د بشپړه لينک اضافه کول حتمي دي.
________________

د قاموسونه ټکی کام د ټولو مطالبو ليسټ او لينکونه
________________

هيله ده چي قاموسونه په فيسبوک کي لايک کړئ




لوستنې: 2808

7 له 13 پاڼو څخه

FaLang translation system by Faboba

FAQ د تکراري پوښتنو جواب