سبيټ: (سـَ- بيټ) دوې څپې نرينه توری دی.
دا توری د پوره او بشپړ په مانا دی. مانا د يوه شي پوره وجود يادول ځنې مراد وي. پښتو قاموس نه دی نيولی.
کورټ: (کو- رټ) د "ک" په ساکن دوې څپې نرينه توری دی. وروستۍ څپه يې په پراته زوَر ويل کېږي.
دا توری د بېخي او مطلق په مانا کارېږي. پښتو قاموس د کوروټ په بڼه د صاف و واضح، قطعاً او هر ګز په ماناوو نيولی دی.
انګرېزانو جهان ونيوی سبټ
د اخلاص دروازه نه خلاصوي کرټ
ګلټ: (ګيـ- لټ) دوې څپې نرينه توری دی. وروستۍ څپه يې په لوړ زوَر ويل کېږي. جمع يې همداسي بڼه لري.
يو ډول فلزي توکی دی. پښتو قاموس د "فلز معروف او ګېټ تفنګ" په ماناوو نيولی دی.
خزانې په مغصوب زرو پيمانه دي
سکه کاږي پر کاغذ يا پر ګلټ
رينګټ: (رينـ- ګټ) دوې څپې نرينه توری دی. دويمه څپه يې په لوړ زوَر ويل کېږي.
يو ډول ژړا ده، چي تر ډېره اړتيا او زړه تنګېدلو وروسته په داسي پرله پسې توګه کېږي، چي پای سوګليو ته رسېږي. پښتو قاموس د "آواز ګريه ګلو ګرفته" په مانا راوړی دی.
که کافر د دره وشړلې خره
و بې لمانځ بابو ته ژاړې په رينګټ
زهوب: (زَ- هوب) دوې څپې نرينه توری دی؛ ج: زهوبونه.
دا توری په لاندي بيت کي د اوښکو په مانا کار شوی دی. خو و هغو اوبو ته وايي، چي په غره کي له مځکني "نو" څخه د اوبو څاڅکي څڅواکي شي. له ټپ څخه و را وتلو ژړو اوبو ته هم زهوب وايي. پښتانه يې "زووب" وايي. پښتو قاموس د "ريم" په مانا نيولی دی.
زما غزل دي هغه بوري وراري وايي
چي د زړه زهوب يې څاڅي در لېمو پټ
هنجه: (هنـ- جه) دوې څپې ښځينه توری دی.
هنجه د يوه غرني بوټي ريښه وي. چي په دارو درملو ګډېږي او ځانله د غاښ د درد لپاره ښه ده. ډېر بوی يې ځي او غرنيو کونډرو ته ورته يا ورته شوې ده. په ځانګړې توګه چي کله د لاندي لپاره غوښه وچېدلو ته ايښوول کېږي؛ هنجه ور باندي اچول کېږي او غوښه تر وچېدلو پوري له چينجي ساتي. پښتو قاموس د "هنګ" په مانا نيولی دی.
سپي ورځي مردار خواره يا بې ايمانه
د ده خوړسکي باندي مښلي لکه هنج
غړی: (غـَ- ړی) دوې څپې نرينه توری دی. جمع يې غړي دي اودويمه څپه يې په پراته زوَر ويل کېږي.
غړي او اندامونه له ډېري سړزګۍ او يا له وېري څخه کپېږي. بابا په دې شعر کي د يوې ډېري ستري ميوندي جګړې په يادونه د پښتنو مېړانه ته نغوته کړې ده، چي له انګرېزانو سره يې تر سره کړې وه او د هغوی غړي له وېري کپېدل. غړی په غوړيو و غوړه ډوډۍ ته هم وايي. پښتو قاموس د "اندام او عضو" په مانا راوړی دی
سقاو زغاست د فرنګي غړو کپ واخست
ښابس ښابس پر غازيانو د ميوند
ريشخند: (ريشـ- خند) دوې څپې نرينه توری دی. جمع يې ريشخندونه دي. ملنډي، هنک او اوس په پوزخند هم ليکل کېږي.
دا د ملنډو په مانا دی. ډېر پښتانه يې په رخشند هم وايي او ځيني پښتانه هنک هم ورته وايي؛ خو ډېر پښتانه دا توری پسخند وايي. پښتو قاموس د پسخند په بڼه د استهزا په مانا راوړی دی.
خان والي علي احمد شابوسی يووی
ده د ځان په وينو و واهی رېشخند
بې ايمانه بابوګان راباندي خاندي
په امت د محمد وهي هنک
ګربينی: (ګر- بيـ - نی) درې څپې نرينه توری دی. جمع يې ګربيني دي. وروستۍ څپه يې په لوړ زوَر ويل کېږې. د ګبين ځای.
د مچيو يا مچمچيو و هغه ځاله ته چي پخپله يې په يوه ونه پوري نجتې جوړه کړل شوې وي؛ وايي، چي مچمچۍ پر اوسېدو سربېره له ګلانو څخه د راټول کړو خوړو په پايله کي ګبين هم جوړوي. پښتو قاموس په "زنبورخانه" او "لانه زنبور" راوړی دی.
ملخو ونجتې لکۍ سل سل را باسي
د غالبوزو ګربينی پيدا سو کان بد
مَيل: يوه څپه نرينه توری دی. اېلتوب
دا توری د زړه غوښتني په مانا کارېږي او په دې شعر کي قاضي بابا له خلګو ګيله کړې ده، چي زاړه ياران د پخوا په څېر ميل او مينه نه لري. پښتو قاموس نه دی نيولی.
ميل شناخت څوني زړو يارانو پرېښوو
نه په خوله پوښتنه سته نه په کاغذ
ګودړ: (ګو- دړ) دوې څپې نرينه توری دی. جمع يې ګودړان دي. دويمه څپه يې په پراته زوَر ويل کېږي.
و داسي ټوکر ته ويل کېږي، چي له کاره لوېدلی وي. مانا په ښه نه وي او د غورځلاو وړ وي؛ ګودړ ورته ويل کېږي. خو په ورځنيو خبرو کي د سمو کاليو (جامو) په مانا هم کارېږي. پښتو قاموس د "پارچه کهنه و پاره" په مانا راوړی دی.
جرمنيانو چي بيرغ د مخه ووړ
فلک واچاوی پر ډاګ لکه ګدړ
بچړ: (بـ- چړ) دوې څپې نرينه توری دی. دويمه څپه يې په لوړ زوَر ويل کېږې. له ميدېدو څخه ووړ شوی.
دا په ځانګړې توګه د کورَتو په اړه کارېږي، چي د کورتو دانې تر زدوولو وروسته ډېر واړه واړه شي؛ بچړ يې بولي. خو دلته د هغو هډوکو په مانا کار شوی دی، چي د وخت پېښو خپل اغېز ورباندي کړی او سولولي يې وي؛ بچړ ورته ويل شوي دي. پښتو قاموس نه دی نيولی.
همېشه د اوږده غمه سره مل يم
دغه سيل مي چاغ هډونه کو بچړ
منګوړ: (منـګـ-ګوړ) دوې څپې نرينه توری دی. جمع يې منګوړان دي او دويمه څپه يې د "ګ" په ساکن ويل کېږي.
يو ډول خسمان دی، چي په ځانګړې توګه د چرګانو په کوډۍ (مېشت ځای) کي پيدا کېږي، چي بيا تر پسونو پوري هم ځان رسوي او د ويني په ځبېښ ژوند کوي. پښتو قاموس په "يک نوع خسک است که در چارپايي پيدا مېشود" راوړی دی.
چي دی ولاړ د فرنګي په پتلانه کي
خورا ګڼ ولوېدو کيکي و منګوړ
لوړ: (لَـ- وَړ) دوې څپې نرينه توری دی، چي دويمه څپه يې په لوړ زوَر سره ويل کېږي.
يو ډول لرګي ته وايي، چي په لاس کي د لويو څاروو د را ګرځولو لپاره يې شپنيان په لاسونو کي ګرځوي. خو د اړتيا پر وخت د انسانانو په جګړه کي هم په کارېږي. پښتو قاموس د "چوب ضخيم دستي که برای زدن و کوبيدن بکار ميبرند" په مانا راوړی دی.
څوني سپيو وله واخستم يکړ
نه مي تېښته راځي لاس ته نه لوړ
څوکړ: (څو- کوړ. څکـوړ) دوې څپې نرينه توری دی. جمع يې څوکوړان دي؛ خو د "څ" او "ک" په ساکن په يوه څپه څکوړ هم ويل کېږي. مروت اولسونه يې چوکړ وايي.
هغه څوک چي د ږيري وېښتان و نه لري؛ څکوړ ورته ويل کېږي او پر زنه، زامو باندي چي لږ وېښتان ولري؛ څنګه ږيره ورته ويل کېږي او هغه کسان چي له سره د سر وېښتان و نه لري؛ پک ورته ويل کېږي او د کومو کسانو چي د وخت په اوږدو کي وېښتان وخېژي يا ورژېږي؛ باښ ورته ويل کېږي. پښتو قاموس د کوسه په مانا نيولی دی.
خوارج د پښتنو د ميانه ولاړو
خدايه څنګه لکه ږيره د څوکړ
شپيان: د "ش" په ساکن يوه څپه نرينه توری دی. ملامتيا، پړه
مګر شپيان نمک خورو ورسره وکړه
دی دي و وهي پر غبرګو پښو ګوزڼ
ټاټوکه: (ټا- ټوکـ- که) درې څپې ښځينه توری دی. جمع يې ټاټوکي دي او وروستۍ څپه يې په پراته زوَر ويل کېږي.
د خوړو يو ډول واښه دی، چي رنګ يې خړ او خاټول يا غاټول ته ورته دی. بېخ يې چارياک لاندي او د غاټوی په څېر تر پوست اړولو وروسته يې سپينه اچکه خوړل کېږي، چي ګنتۍ هم ورته وايي. په پسرلي کي کېږي. پښتو قاموس نه دی نيولی.
بګاړ: (بـَ- ګاړ) دوې څپې نرينه توری دی.
ټاټوکي چي وشي؛ ځيني خلګ يې وامه خوري او ځيني خلګ کتغ ځنې پوخ کړي، چي بګاړ ورته ويل کېږي او ګړوبی هم ورته وايي. پښتو قاموس په "نان که در دوغ ميده کرده و آنرا ناتار نېز ګويند" نيولی دی.
پوسه: (پوسـ- سه) دوې څپې ښځينه توری دی. ج: پوسي.
يو ډول خواړه دي، چي له شنو څخه جوړېږي. شنې هغه ځانګړې وني کوي، چي په غرونو کي په خپلسرې توګه کېږي او د "تندي" ډېر لوی توان لري. خو پوسي او خوړسکي د درواغو په مانا مستعار ډوله هم کارېږي. پښتو قاموس نه دی نيولی.
سختاړ: (سخـ- تاړ) دوې څپې نرينه توری دی. ج: سختاړونه.
کله چي شنې د پوسي (يو ډول خواړه) لپاره وکوټل شي او بيا له پوسي څخه د غوړيو ايستلو لپاره د خيشت کړل شوو اوړو اوبه را ايستل کېږي او په هغه کي د پوسي په اخښلو او پر اور ايشولو غوړي تر لاسه کېږي؛ د اوړو و دغه ډول ته سختاړ وايي. پښتو قاموس د "برنج ملايم پخته شده و باهم مخلوط شده" په مانا راوړی دی.
موږ د مخه د ټاټوکو خوړ بګاړ؛ يا ځيږه پوسه اخښلې په سختاړ
شوده: (شو- ده) دوې څپې نرينه توری دی. جمع يې شودګان دي او دويمه څپه يې په لوړ زوَر ويل کېږي.
دا توری د بې پروا او لټ سړي په مانا کارېږي، چي د پښتونوالي نرخونه نه پالي او ځان و اولس ته جواب ورکوونکی نه ګڼي. پښتو قاموس د "کم عقل او ساده لوح په مانا راوړی دی.
لواړ: د "ل" په ساکن يوه څپه نرينه توری دی. جمع يې هم لواړ دي.
هغه چا ته ويل کېږي، چي تر خپل وس څه لوړي خبري کوي او هغه چا ته هم لواړ ويل کېږي، چي په ناستو کسانو کي تر اولسي پوهه لوړي خبري کوي، چي اولس ته تر وس لوړي او ناشوني ښکاري. پښتو قاموس د "درشت" په مانا نيولی دی.
لکه اوښ په مهار لاندي در لوی بارځي
بې ادبه غټ شوده ناتراشه لواړ
بوړ: يوه څپه نرينه توری دی. جمع يې بوړونه دي. غورمه
دا توری په دېګ کي د هر ډول پخېدونکو خوړو په مانا کارېږي. خو په ځانګړې توګه د غوښو و غورمه ډوله پخلي ته وايي، چي غوښي و څوکريل شي او د غوړيو او نورو اړتيا وړ توکيو په ګډون پخېږي. پښتو قاموس د "زير داغ او نوعي از خوردني" په ماناوو نيولی دی.
د چغله سره ولاړی ناخبره
په تېرو غاښو ميده سو لکه بوړ
غوز: د ځوز پر وزن يوه څپه نرينه توری دی. جمع يې غوزونه دي.
په پښتو کي دا توری د "نفس" په مانا يواځي په دې سيمه کي کارېږي، چي په غونډله"جمله" کي داسي ويل کېږي، چي" پر غوز دي نه هوارېږي" او غوز په وګړي او پسه کي و هغه ځای ته هم ويل کېږي، چي خوړلي خواړه د اوځغې په توګه پکښي پاته وي او تر ډېره وخته وګړی له لوږي ژغوري. پښتو قاموس د پرده و چربوی که ګردا ګرد آن رودها پيچ در پيچ دور خورده و چسپيده باشد" په مانا راوړی دی.
فرنګي پښتنې لڅي بې حيا کړي
زما ويل خو مو ترخه مښلي پر غوز
ژووره: (ژَ- ور- ره) درې څپې ښځينه توری دی؛ جمع يې ژووري دي. دويمه څپه يې په پراته زوَر ويل کېږي.
يو ډول ژوی دی، چي د غرنيو چينو په اوبو کي پيدا کېږي او پسونه چي کله پر چينو اوبه څښي؛ ژووري يې په خوله د ننوتلو هڅه کوي. چي کله د پسه خولې ته ننوزي، په خوله کي په تالو او نورو برخو پوري ځان و نښلوي او د ويني په ځبېښلو ځان وپړسوي، چي پسه دومره بېواکه کړي، چي شپانه يې د ژووري په خوله کي په اخستلو پوه شي او ځنې و يې کاږي او پسه داسي يې له کاره باسي، لکه کڼی (پېچک) چي بوټی له ژونده باسي. پښتو قاموس نه دی نيولی.
د ژوندي ويني څښي لکه ژوري
پر لګېږي د نامي مرداري تی خوږ
لښتی: (لښـ- تی) دوې څپې نرينه توری دی. جمع يې لښتي او لښتيان دي. دويمه څپه يې په لوړ زوَر ويل کېږي.
له کارېز، چينې او په "هَود" يا "ناور" کي له درېدلو اوبو څخه چي کروندې له په کومه واله کي اوبه راځي؛ و هغه ته لښتی ويل کېږي. خو د شينګښتي او شنېزي ځانګړتيا هم خلګ پکښي شمېري، چي ويې لري. پښتو قاموس د "جدول او جويچه" په ماناوو راوړی دی.
کوثر تلی درياب نيل عبدالسلامه
ورځي ويني فرعونيانو له لښتی خوږ
داړه: (دا- ړه) دوې څپې ښځينه توری دی. جمع يې داړي دي او دويمه څپه يې په پراته زوَر ويل کېږي.
ځيني ځناور سړی چيچي. په خزندګانو، خسمانانو او ژويو کي داسي شته، چي سړی چيچي. خو ځيني ځناور د سپي په څېر سړی داړي او داړه و غلا ته هم ويل کېږي. لوی غاښونو ته هم داړي ويل کېږي. لکه د سپي داړي، مانا غاښونه. پښتو قاموس د "دندان دراز، جماعه دزدان او شبخون" په ماناوو راوړی دی.
د قرآنه او د مرګه سه فارغه
لېوني سپي د ختن هوسۍ داړي بس
مرغړی: (مر- غـ- ړی) درې څپې نرينه توری دی. ج: مرغړي.
دا يو ډول ناروغي ده، چي په وګړيو او څاروو کي وي او په غوښو کي د مروټ په بڼه پاته کېږي، چي د غوښو د ځله بېلولو او پخلي په وخت کي چي کله هم د چا تر سترګو شي؛ غورځوي يې. پښتو قاموس د "غدود" په مانا راوړی دی.
ښايسته جفا پکښې منه منصفه
سته په غوښو کي ابده مرغړي بس
پومبه: (پومـ- به) دوې څپې ښځينه توری دی. جمع يې هم پومبه ده. دويمه څپه يې په لوړ زوَر ويل کېږي. مالوچ.
پومبه په تودو سيمو کي کېږي. له کروندې څخه يې تر لاسه شوي پاسته مواد چي پومبه ورته ويل کېږي؛ د وګړيو د ناستي پاستي لکه نيالي، کنځڼ، تلتک او اغوستلو په کاليو (جامو) کي کارېږي. ډېر پښتانه يې مالوچ بولي. پښتو قاموس نه دی نيولی.
ښه تحقيق روح البيان د قرآن وايي
پله اړ پومبه شنلي دي نداف
بړبنګ: (بړ- بنګ) دوې څپې نرينه توری دی.
بړبنګ و هغه ناپوه وګړي ته ويل کېږي، چي بړبزی (په زوره زوره د خبرو کولو يو ډول چي د اورېدونکي لپاره ځکه د زغم وړ نه وي، چي سړی نه پوهوي) يې ځي او پر خپلسر د کړي ناوړه کار پړه هم پر بل چا اچول غواړي. مانا هغه ناپوه چي خپله مني او د بل دا نه اوري. ښځينه يې بړبنګه ده. و يو ډول بوټي ته هم ويل کېږي، چي په دارو درمل کي په کارېږي. پښتو قاموس په "بوټه کوهي" نيولی دی.
شجره نامه د هر بړبنګ په څنګ ده
په خطا باسي شپانه او بوريا باف
کرپ: د "ک" په ساکن يوه څپه نرينه توری دی. يو ډول ږغ.
هډ، لرګی يا کوم بل داسي شی چي د لاسونو تر مابين په نيولو سره په را غبرګېدلو مات کړل شي او کوم ږغ چي وکړي؛ و هغه ته کرپ وايي. مانا دا هم سماعي نوم دی؛ لکه څنګه ږغ، هغسي نوم. د پسونو په غوښه کي يو ډول هډ ته ورته پوست خوروکی راځي، چي تر پخلي وروسته خوړل کېږي او زموږ په سيمه کي ځکه کرپندوکی ورته ويل کېږي، چي تر غاښ په لاندي کېدلو سره د کرپ کرپ ږغ کوي. پښتو قاموس په "آواز جويدن و شکستن چيزی بدندان" نيولی دی.
زولنې خو ده را ماتي کې خالقه
په چا مه اروې د داسي مزغي کرپ
خوندي: (خوَنـ- دي) د "خ" په ساکن دوې څپې نرينه توری دی.
د يو شي و خوندي کولو او ساتلو ته وايي. لکه دا شی در سره خوندي کړه. مانا و يې ساته. خو پښتانه يې په ګړنيزه توګه د يوې ښېرا په بڼه هم لري، چي د چا مرګ غواړي، نو له خدايه غوښتنه کوي، چي "درخوندي يې کې". پښتو قاموس په "محفوظ" مانا کړی دی.
زام د مرګه سه هغسي خضر پټ سو
بل به څه راز د اجله سي خوندي څوک
خرک: (خـ- رک) دوې څپې نرينه توری دی. جمع يې خرکان دي. دويمه څپه يې په لوړ زوَر ويل کېږي.
خرک و هغه لرګي ته ويل کېږي، چي غړکه په را ځړول کېږي. درې لرګي (بليان) چي تر وګړنيزه ونه يو څه جګ وي، په سر کي په واښکي او يا مرانده سره تړل کېږي؛ دربلۍ ورته وايي. پر مځکه د لرګيو په سره کښلو سره درېږي او تر درولو وروسته چي په کوم پړي باندي د خرک لرګی را ځړول کېږي؛ و هغه ته خرکپړی وايه شي. په خرک بيا غړکه د شاربلو لپاره را ځړول کېږي، چي مېرمن يې په ناسته او يا ولاړه د بېلولو لپاره شاربي. له شلومبو څخه د کوچيو بېلېدل د همدې شربلو په پايله کي تر سره کېږي. اوس هم په هغه کليوالو او غرنيو سيمو کي شته، چي له مدني توکيو بې برخي وي. پښتو قاموس د "چوبيکه مشک دوغ در سه پايه بان اويزان کرده دوغ مېزنند" په مانا راوړی دی.
که څوک نه څيري پښتون خپله غړکه
بيا دې نه شاربي د نورو په خرک
پښتنو د رشوت هډ هر ګوره کلک دی
غاښ پر وزي که چا ژوو دنګ او خرک دی
شلګ: د "ش" په ساکن يوه څپه نرينه توری دی. خو ځيني خلګ يې د "ش" په زوَر هم وايي. ټپلی
دا توری د هغه چا لپاره کارېږي، چي پر يوه لاره باندي په نه زړه او بې باوره توګه تګ کوي، چي پای يې پښېماني وي. پښتو قاموس په "منسوج درشت و سست بافته شده" نيولی دی.
هغه خلګ چي په دين کي وو شلګ
د غزني په پلا پښېمانه سو پر تګ
خښتګ: (خښـ- تګ) دوې څپې نرينه توری دی. جمع يې خښتګان دي. دويمه څپه يې په لوړ زوَر ويل کېږي.
د پرتاګه و کښتنۍ برخه ته چي د دواړو پايڅو تر مابين د ټوکر کومه پراخه برخه وي؛ خښتګ ورته ويل کېږي. پښتو قاموس د "خشتګ" په مانا نيولی دی.
لا بچه سقه سړی نه وو داړلی
يو يو مشر پر شا زغاستی نود خښتګ
ورګ: د "و" په زوَر يوه څپه نرينه توری دی. جمع يې ورګونه دي.
دا توری د خوَر په مانا کارېږي او په ځانګړې توګه د "مار" د هغه خور لپاره کارېږي، چي په کال کي يې له ځانه بېلوي. خو په ګړنيزه توګه د هغه وګړي لپاره چي څوک خپله خبره پرېږدي؛ په کارېږي. پښتو قاموس د "پشم بامزي او بدن حيوان" په ماناوو نيولی دی.
څوني وبېرېدې کپ وهې د وهمه
دا لا مار نه وو خطا وتې په ورګ
اينه: (اي- نه) دوې څپې ښځينه توری دی. جمع يې اينې دي او دويمه څپه يې په لوړ زوَر ويل کېږي.
دا توری د وګړيو او څارويو په لړمانه کي و هغه غوښه ته ويل کېږي، چي په دلبند ځړېږي. تک تور رنګ لري او د ويني د سپا کېدلو چار تر سره کوي، چي ځيني پښتانه ينه (يـَنـ- نه) ورته وايي او ځيني پښتانه يې په (اينـ - نه) هم وايي. پښتو قاموس د "جګر" په مانا نيولی دی.
ګرګ: د "ګ" په زوَر يوه څپه توری دی. يو ډول ناروغي ته ويل کېږي.
دا توری د ناروغۍ په مانا کارېږي او اينه نيسي او د يوه چنجي په بڼه په اينه کي پيدا کېږي، چي اينه خوري. په څارويو کي ډېره وي. پښتو قاموس په "نوعي از نبات است که در چمن ميرويد و ګلهای خورد و زرد دارد. اګر حيوان آنرا بخورد بمرض ګرګ و مرض جګر ګرفتار مېشود" نيولی دی.
لره خيال د بيده بخت عبدالسلامه
اموخته دي زړه په غم اينه په ګرګ
نانګه: (نانـ- ګه) دوې څپې نرينه توری دی. جمع يې نانګان دي او دويمه څپه يې په لوړ زوَر ويل کېږي. يو ډول بوټی
دا يو ډول بوټی دی، چي د غزه هومره ونه کوي؛ و "انګور تورې" ته ورته سرې دانې کوي، چي انسانان يې هم خوري. پښتو قاموس په "چکه دانه او نوعي از مېوه" نيولی دی.
کارګه سرې رنګه دانې د نانګه مه خوره
ځه خرشنه شنه يا کښېنه پر وچ ټال
بيجل: (بيـ- جل) دوې څپې ښځينه توری دی. جمع يې بيجلي دي او دويمه څپه يې په لوړ زوَر ويل کېږي.
بيجل ته بډۍ هم ويل کېږي، چي د پسونو او څارويو په پښو کي يو ډول هډوکی راځي او پښتانه هلکوان، ځوانان بېلا بېلي لوبي په کوي. ځيني خلګ يې بېډۍ هم بولي. پښتو قاموس په "بجل ګاو" نيولی دی.
ډېر هغه ګدړان وخواړو کارګانو
د نادر چي راسته و مښته بيجل
لګن: (لـ- ګن) د چمن پر وزن دوې څپې نرينه توری دی. جمع يې لګنان دي او دويمه څپه يې په پراته زوَر ويل کېږي.
دا يو ډول لوښی دی، چي کالي (جامې) او نور ورته شيان پکښي مينځل کېږي. پښتو قاموس د "طشت مسي" په مانا نيولی دی.
مدعي اتڼ کوي عبدالسلامه؛ بد طالع پښتنو واړاوی لګن خپل
اريړه: (اَ- ريـ- ړه) درې څپې ښځينه توری دی. جمع يې اريړې او وروستۍ څپه يې په لوړ زوَر ويل کېږي.
دا د يو ډول بوټي زڼی دی، چي په بېلا بېلو دارو درملو ګډېږي، چي په سيمه کي د څارويو د ناروغۍ لپاره کارېږي او انسانان يې هم د ناروغۍ لپاره خوري. پښتو قاموس په "هليله" نيولی دی.
چي خدای غواړي هريړه سړی قبضيت کي
ګاهي زهر قاتل پرېوزي پر انسان سم
څړۍ: (څـ- ړۍ) دوې څپې ښځينه توری دی. جمع يې څړۍ دي.
دا توری د يو داسي ځای په مانا کارېږي، چي د غرونو او لويو غونډيانو پر سرونو باندي يو هوار او ويړ څړ ځای وي او کوچياني ژوند لرونکي يې په دوبي کي د اوسېدا لپاره غوره کوي. خو په پښتنو کي په يوه ښېرا کي دا توری داسي کارېږي، چي د مځغي پر څړۍ واوړې يا و مښلې. پښتو قاموس نه دی نيولی.
د لرګي پښې د سړي سختي ښکېږي
د مځغي پر څړۍ مښلي هوښياران سم
په کوږک غره کي مي واړوله کډه
بر هوسۍ څړۍ حسد او جفا نه وه
لټ: يوه څپه نرينه توری دی؛ جمع يې لټان دي. بېکاره.
لټ د هغه وګړي او څاروي لپاره کارېږي، چي کار يې له لاسه نه کېږي. خو دلته اوس د لوپر او کوڅه ډب په مانا کارېږي. يو ډول لرګي ته هم ويل کېږي. پښتو قاموس د تنبل، کاهل او سست په مانا نيولی دی.
ډنګر: (ډنـ- ګر) دوې څپې نرينه توری دی. دويمه څپه يې په لوړ زوَر ويل کېږي. جمع يې ډنګر دي.
د هغه څاروي او وګړي لپاره کارېږي، چي نری وچکی او پر هډوکو يې غوښه لږ وي. پښتو قاموس په "لاغر" مانا کړی دی.
لټ غوايه ماړه خره پاته سوه د وروسته
ولاړ د مخه وږی اس ډنګر لا هم
کته: (کَتـ- ته) دوې څپې ښځينه توری دی؛ جمع يې کتي دی. او لومړۍ څپه يې په لوړ زوَر ويل کېږي.
دا له لرګيو څخه جوړېږي او پر اوښ باندي هغه وخت ايښوول کېږي، چي بار او سپارلي پر کېږي؛ خو پاسته بارونه بې له کتي هم پرې راوړل کېږي. د منځني ګړدود پښتانه "کښته" او "ښکته" هم د لومړۍ برخي په پراته زور "کته" وايي. پښتو قاموس د "پالان اشتر" مانا ورته ليکلې ده.
رالی اوښ بې برکته پر شا کته
د حرامو منع نه سوې په حرم
سپم: د "س" په ساکن يوه څپه نرينه توری دی. ج: سپمونه.
سپم د يو کوشني سوري يا سروي په مانا کارېږي او په ځانګړې توګه د ستني د سوري لپاره کارېږي، چي ګنډل او رغول په کېږي. پښتو قاموس د "سوفار او سوراخ سوزن" په مانا نيولی دی.
د مومن سره حسد نه لرم دوني
چي راوزي د نرۍ ستني در سپم
لچ: د "ل" په زوَر يوه څپه نرينه توری دی. يو ډول ناروغي
دا يو ډول ناروغي ده، چي په سترګو پوري کېږي او دغه ناروغي نيولي سترګي ليچني سترګي بلل کېږي. کله چي سترګي ونيسي؛ اغېزې يې د سترګو په بېخو کي د سپينو چيخړو په بڼه څرګندېږي. د ګوتي يو ډول ناروغي ته هم لچ ويل کېږي. پښتو قاموس د چشم دردي و درد چشم و انګشت" په ماناوو نيولی دی.
که د چا سترګي په لچ د حرص ړندې سوې
لعين دېو خطا کوي په سلېمان هم
اتيا کاله پر يعقوب جدايي راله
په ژړا ژړا د ده لېمه لچن سو
در هغو به پر تا رحم پېرزو نه وي
څو دي سترګي په ژړا نه سي ليچني
لېرشن: (لېـر- شن) دوې څپې ښځينه توری دی. دويمه څپه يې په لوړ زوَر ويل کېږي.
د هغو موادو په مانا کارېږي، چي خواړه د څارويو په لړمون کي لا پاخه شوي نه وي او په "لري" کي يې پاته وي؛ لېرشن بلل کېږي. پښتو قاموس نه دی نيولی.
د ختن هوسۍ ساتي نافه د مشکو
ډک د نورو په لېرشنو دی لړمون